ΣΥΡΙΖΑ Συνασπισμός Ριζοσπαστικής Αριστεράς


Επικοινωνία / Contact RSS Twitter Facebook YouTube Instagram

19/05/2008

Η Κ.Ο. του Συνασπισμού Ριζοσπαστικής Αριστεράς σε ευρεία σύσκεψη στη Βουλή για τη διαμόρφωση θέσεων για το Εθνικό Χωροταξικό Σχέδιο.



Η Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ, σε συνέχεια της απόφασής της για ευρεία διαβούλευση με εμπλεκόμενους φορείς, όταν πρόκειται να συζητηθούν μεγάλα ζητήματα, που θα επηρεάσουν την πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή του τόπου τις επόμενες δεκαετίες, διοργάνωσε ευρεία σύσκεψη για το Εθνικό Χωροταξικό Σχέδιο

Τις αρχικές θέσεις της Κοινοβουλευτικής Ομάδας (βλέπε συνημμένο) παρουσίασε ο Πρόεδρος της Κ.Ο. Αλέκος Αλαβάνος.

Παρεμβάσεις είχαν οι:

  • Ράνια Κλουτσινιώτη, αρχιτέκτων-πολεοδόμος, μέλος ΕΣΧΑΑ, εκπρόσωπος ΤΕΕ
  • Γιάννης Πολύζος, αντιπρύτανης ΕΜΠ
  • Γιάννης Αλαβάνος, Πρόεδρος ΤΕΕ
  • Παύλος Λουκάκης, μέλος του ΣΕΠΟΧ
  • Ουρανία Οικονόμου, μέλος Δ.Σ. ΣΑΔΑΣ
  • Θεοδότα Νάντσου, συντονίστρια περιβαλλοντικής πολιτικής WWF
  • Κρίτων Αρσένης, συνεργάτης Ελληνικής Εταιρείας για την Προστασία του Περιβάλλοντος & της Πολιτιστικής Κληρονομιάς
  • Θόδωρος Γκοτσόπουλος, μέλος Δ.Σ. ΚΕΔΚΕ
  • Γιώργος Αγοραστάκης, μέλος Δ.Σ.   ΕΝΑΕ
  • Μαρία Καραμανώφ, μέλος Δ.Σ. Επιμελητηρίου Περιβάλλοντος & Βιωσιμότητας
  • Ελένη Πορτάλιου, Καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ, Δημοτική Σύμβουλος Αθηναίων, ʽΑΝΟΙΧΤΗ ΠΟΛΗʼ
  • Ηλίας Γιαννίρης, Παρατηρητήριο Ελεύθερων Χώρων, Επίκουρος Καθηγητής Πολεοδομίας Πολυτεχνείου Κρήτης

Καθώς και οι:

  • Ασημίνα Ξηροτύρη, πρ. βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ, υπεύθυνη Τμήματος Περιφερειακής Ανάπτυξης, Χωροταξίας & Δημοσίων Έργων του ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΥ
  • Γιάννης Δραγασάκης, κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος
  • Φώτης Κουβέλης, κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος
  • Λίτσα Αμμανατίδου, βουλευτής
  • Χρήστος Καραμάνος,   μέλος της διεύθυνσης  της Κ.Ο. του ΣΥΡΙΖΑ

Τις εργασίες έκλεισε η Αννα Φιλίνη εισηγήτρια για το Ε.Χ.Σ. και υπεύθυνη Κ.Ο. ΣΥΡΙΖΑ για θέματα ΥΠΕΧΩΔΕ.


ΕΘΝΙΚΟ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ

Κριτική στο Σχέδιο του ΥΠΕΧΩΔΕ και εναλλακτικές προτάσεις

Ιστορικό

Ο Ν.360/1976, που ήταν και ο πρώτος νόμος για την χωροταξία στην Ελλάδα, κατʼ επιταγή του αρ.24 του Συντάγματος του 1975, προέβλεπε τη θεσμοθέτηση εθνικού χωροταξικού σχεδίου. Ο νόμος αυτός ατόνησε και δεν εφαρμόσθηκε ποτέ.

Το 1999 υπό την πίεση των αποφάσεων του ΣτΕ θεσμοθετήθηκε ο Ν.2742/1999 , ο οποίος ισχύει και σήμερα και προβλέπει τρία είδη χωροταξικών σχεδίων: το γενικό, τα περιφερειακά και τα ειδικά χωροταξικά. Με βάση αυτό το νόμο θεσμοθετήθηκαν το 2003 δώδεκα περιφερειακά χωροταξικά πλαίσια και το ειδικό χωροταξικό για τα σωφρονιστικά ιδρύματα.

Το 1999 οι Υπουργοί Χωροταξίας της Ε.Ε. υιοθέτησαν το «Σχέδιο Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου», όμως παρόλες τις κατευθύνσεις της Κοινότητας, η Ελλάδα παραμένει ως σήμερα το μοναδικό κράτος μέλος της Ε.Ε. που δεν έχει θεσμοθετημένο χωροταξικό σχεδιασμό.

Στις αρχές της νέας χιλιετίας έγιναν προσπάθειες για ένα χωροταξικό σχέδιο της χώρας, που όμως δεν καρποφόρησαν. Ο ΣΥΝ στο παρελθόν και ο ΣΥΡΙΖΑ, έχουν πάντα υποστηρίξει την ανάγκη άμεσης σύνταξης και εφαρμογής ενός ΕΧΣ.

Με καθυστέρηση 32 χρόνων κατατέθηκε στη Βουλή στις 16 Απριλίου το Σχέδιο του Γενικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης ή αλλιώς ΕΧΣ.

1. Η σημασία του χωροταξικού σχεδιασμού

Στην μεταπολεμική Ελλάδα επικράτησε το αίτημα για ταχύρυθμη ανάπτυξη, βασισμένη σε μεγάλο βαθμό στην εντατική και ανεξέλεγκτη εκμετάλλευση του χώρου. Υπήρξαν βέβαια όλο αυτό το διάστημα πολιτικές, κοινωνικές και επιστημονικές δυνάμεις που προσπάθησαν να προωθήσουν μιαν άλλη αντίληψη περί διαχείρισης του χώρου, προς όφελος του κοινωνικού συνόλου. Δυστυχώς το αποτέλεσμα αυτής της άνισης μάχης ήταν «ένα βήμα μπρος, δύο πίσω»: θεσμικές ρυθμίσεις και προτάσεις πολεοδομικού και χωροταξικού χαρακτήρα, ενίοτε ιδιαίτερα προωθητικές, οι οποίες όμως προσέκρουαν συχνά στην πραγματικότητα των κοινωνικών και πολιτικών συσχετισμών και έμεναν ανολοκλήρωτες, αν όχι ανεφάρμοστες.

Στην Ελλάδα, ο στρατηγικός χωροταξικός σχεδιασμός ήταν ουσιαστικά απών με συνέπεια η οργάνωση του χώρου να έχει προκύψει ως αποτέλεσμα της σύζευξης αφενός των δυνάμεων της αγοράς, και αφετέρου των συνεπειών διαφόρων μη-συντονισμένων χωρικά πολιτικών οι οποίες συχνά έρχονταν εκ των υστέρων να νομιμοποιήσουν τα δεδομένα που παρήγαγαν οι πρώτες.

Το προτεινόμενο ΕΧΣ κινείται στο πλαίσιο του σημερινού στρεβλού παραγωγικού και αναπτυξιακού μοντέλου και το ενισχύει. Διακηρύσσει, άλλωστε, ότι είναι εναρμονισμένο με το εξαιρετικά προβληματικό Εθνικό Πρόγραμμα Μεταρρυθμίσεων, της κυβέρνησης, με το Πρόγραμμα Σταθεροποίησης και Ανάπτυξης και με την ανταγωνιστικότητα. Ταυτόχρονα, βασίζεται στην πεποίθηση ότι η σημερινή διάρθρωση των παραγωγικών τομέων είναι ικανοποιητική, αλλά και βιώσιμη. Το γεγονός ότι ο αγροτικός τομέας έχει συρρικνωθεί δραματικά, ενώ αυτός των υπηρεσιών έχει γιγαντωθεί, δεν προκαλεί κανέναν προβληματισμό στους συντάκτες του σχεδίου. Επιπλέον το ΕΧΣ  κινείται στο πλαίσιο της κυβερνητικής πολιτικής για συρρίκνωση της αγροτικής παραγωγής και για παθητική αποδοχή της αποβιομηχάνισης, κάτι που δεν αποτελεί δευτερεύουσας σημασίας ζήτημα, ούτε  αυτονόητη επιλογή.

Εμείς δεν εστιάζουμε μόνο στο που χωροθετούνται οι δραστηριότητες, αλλά και στο ποιες είναι οι δραστηριότητες που χωροθετούνται. Δεν μας ενδιαφέρει μόνο η ανάπτυξη με βάση το σημερινό πρότυπο να μην επιβαρύνει το περιβάλλον (παρόλο που και αυτό αποτελεί φυσικά μείζονα στόχο), αλλά και η δημιουργία όρων για την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας σε διαφορετική βάση. Η πλήρης εξάρτηση από τον τριτογενή τομέα (μέσω της διόγκωσης του τουρισμού, της μετατροπής της χώρας σε διαμετακομιστικό και σε ενεργειακό κόμβο, της έμφασης στο εισαγωγικό εμπόριο κλπ) δεν μπορεί να αποτελέσει στερεή βάση για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας, εκτός φυσικά αν όλα αυτά γίνουν σε κλίμακα γιγαντισμού, έξω από τις ανάγκες του τόπου και άρα σε αντίθεση με τις αρχές της κοινωνικής προόδου και της αειφορίας.

Για τον ΣΥΡΙΖΑ η κριτική στο ΕΧΣ δεν αφορά μόνο της επιμέρους συνέπειές του αλλά επίσης το γεγονός ότι το σχέδιο αυτό ενισχύει το νεοφελελευθερισμό, αναγνωρίζοντας ουσιαστικά ως κύριο φορέα σχεδιασμού και οργάνωσης της οικονομικής και κοινωνικής ζωής την αγορά και τους αυτοματισμούς της.

2. Οι βασικοί άξονες της πρότασης του ΣΥΡΙΖΑ

Για τον ΣΥΡΙΖΑ το Εθνικό Χωροταξικό Σχέδιο δεν είναι ένα τεχνικό, αλλά ένα πολιτικό κείμενο. Ένα κείμενο το οποίο πρέπει να βασίζεται σε μια διαφορετική ανάπτυξη, φιλική προς την κοινωνία και το περιβάλλον. Που θα εξασφαλίζει τους όρους και τις προϋποθέσεις χωρικής υποδοχής των δραστηριοτήτων, που θα προσπαθεί να αναμετρηθεί με την τυφλή κοινωνικά και περιβαλλοντικά ανάπτυξη του παρελθόντος, που θα διατυπώνει ένα όραμα ανάπτυξης και ταυτόχρονα θα προτείνει συγκεκριμένους στόχους και εργαλεία βάσει των οποίων θα επιτευχθεί αυτό το όραμα.

Για όλους αυτούς τους λόγους το πρώτο Εθνικό Χωροταξικό Σχέδιο της Ελλάδας θα έπρεπε να διαμορφώνει τις βασικές κατευθύνσεις για τη χωρική ανάπτυξη της χώρας δίνοντας έμφαση:

•    στην προστασία και αποκατάσταση του περιβάλλοντος, στην διατήρηση και ανάδειξη της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, στην ολοκληρωμένη και συνετή διαχείριση των φυσικών πόρων

•    στην προβολή και ανάδειξη των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της χώρας (γεωγραφικών, φυσικών κ.ά.)

•    στην ενίσχυση της αειφόρου και ισόρροπης οικονομικής ανάπτυξης

•    στην διαπίστωση και αντιμετώπιση των προβλημάτων των αστικών κέντρων

•    στην ιεράρχηση του αστικού δικτύου με στόχο τη δημιουργία ισόρροπου και πολυκεντρικού δικτύου και την αντιστροφή του αθηνοκεντρικού μοντέλου ανάπτυξης

•    στην εξασφάλιση ισόρροπης σχέσης μεταξύ του αστικού, περιαστικού και αγροτικού χώρου και στην προστασία και διατήρηση του χαρακτήρα κάθε χωρικής κατηγορίας

•    στη στήριξη των περιοχών που παρουσιάζουν προβλήματα αναπτυξιακής υστέρησης, έντονων κοινωνικών ανισοτήτων και περιβαλλοντικής υποβάθμισης

•    στην ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής, στη διαπίστωση των υφιστάμενων κοινωνικών και οικονομικών περιφερειακών και ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων, στη διαμόρφωση των προϋποθέσεων για την αντιμετώπισή τους

Ακόμη περισσότερο, βέβαια, οι δυνάμεις της ριζοσπαστικής, ανανεωτικής και οικολογικής αριστεράς θα θέλαμε το πρώτο Εθνικό Χωροταξικό να διατυπώνει μία ανάπτυξη διαφορετικού τύπου, κοινωνικά δίκαιης, περιβαλλοντικά φιλικής, περιφερειακά ολοκληρωμένης.

3. Ανεπαρκής διαβούλευση σημαίνει αποτυχία

Δυστυχώς, σε ένα τόσο σημαντικό θέμα όσο το ΕΧΣ, το ΥΠΕΧΩΔΕ επέλεξε, αντί για έναν ευρύ διάλογο, να ακολουθήσει προσχηματικές διαδικασίες που άφησαν όχι μόνο την ελληνική κοινωνία αλλά και πολλούς κοινωνικούς φορείς αμέτοχους. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ηγεσία του ΥΠΕΧΩΔΕ προτίμησε να μη συνεργασθεί ούτε καν με τα συναρμόδια υπουργεία. Δεν έλαβε επίσης υπόψη της τις σημαντικότερες από τις παρατηρήσεις των φορέων που συμμετείχαν στο Εθνικό Συμβούλιο Χωροταξίας και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΕΣΧΑΑ). Μετά από όλα αυτά δεν μπορεί να αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι κατεξοχήν αρμόδιοι φορείς για τον σχεδιασμό του χώρου (ΤΕΕ, ΣΕΠΟΧ, ΣΑΔΑΣ) καταψήφισαν το Σχέδιο της Κοινής Υπουργικής Απόφασης. Σίγουρα όμως αποτελεί την πρώτη ένδειξη ότι έχουμε να κάνουμε με ένα  αποτυχημένο χωροταξικό σχέδιο.

Η ηγεσία του ΥΠΕΧΩΔΕ προσπάθησε και πέτυχε με μεθοδεύσεις να λάβει το αποτέλεσμα που ήθελε από τη διαδικασία διαβούλευσης (9 ψήφοι κατά και 10 υπέρ), η οποία μάλιστα ολοκληρώθηκε σε διάστημα λίγων μηνών. Με βάση όμως το Σύνταγμα της χώρας αλλά και την κοινοτική νομοθεσία οι διαδικασίες διαβούλευσης θα έπρεπε να ήταν ευρύτατες, οι πολίτες θα έπρεπε να έχουν ενημερωθεί και να συμμετέχουν ενεργά σε πλατιά συζήτηση που θα διαρκούσε σαφώς περισσότερο και θα ενσωμάτωνε προτάσεις που θα συναντούσαν ευρεία συναίνεση, ακόμη κι αν αυτές έρχονταν σε αντίθεση με τα σχέδια της κυβέρνησης, που έτσι κι αλλιώς δεν φημίζονται για τα φιλοπεριβαλλοντικά τους χαρακτηριστικά.

Το ΕΧΣ δεν μπορεί να υπάρχει μόνο για να επιβεβαιώσει και να ενισχύσει το ήδη υπάρχον στρεβλό μοντέλο ανάπτυξης της χώρας και για να νομιμοποιήσει την καταστροφική για το περιβάλλον κυβερνητική πολιτική. Δεν χρειαζόμαστε μια ακόμη δικαιολογία για εγκατάσταση εργοστασίων λιθάνθρακα, επέκταση της δόμησης σε δασικές περιοχές και εντατικοποίηση του μοντέλου των γιγάντιων τουριστικών εγκαταστάσεων. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι ένα Εθνικό Χωροταξικό που να σχεδιάζει την χωροταξική ανάπτυξη της χώρας με γνώμονα τον άνθρωπο και όχι τα επιχειρηματικά συμφέροντα.

4. Η φιλοσοφία της πρότασης της ΝΔ για το Εθνικό Χωροταξικό

Η έλλειψη εθνικού χωροταξικού σχεδιασμού σε συνδυασμό με την μη ολοκλήρωση του κτηματολογίου και του δασολογίου είχε και συνεχίζει να έχει καταστροφικές επιπτώσεις τόσο στο φυσικό περιβάλλον, όσο και στην ανάπτυξη της χώρας.

Χρειαζόμαστε ένα Χωροταξικό Σχέδιο που θα λαμβάνει υπόψη του τις ιδιαίτερες συνθήκες της χώρας (πολυνησιωτικότητα, ορεινός χώρος) και θα θέτει ως προτεραιότητα τους στόχους του χωροταξικού σχεδιασμού, που δεν είναι άλλοι από την ανάπτυξη και την προστασία του φυσικού χώρου, μέσω ισόρροπης κατανομής των φυσικών πόρων και δίκαιης διευθέτησης δραστηριοτήτων και λειτουργιών σε αυτόν.

Επειδή όμως οι διακηρύξεις δεν αρκούν, η πολιτική που ακολουθείται θα πρέπει να αποτιμάται με βάση:

  • τη βελτίωση ή μη της ποιότητας ζωής που επιφέρει στον αστικό, περιαστικό χώρο και την ύπαιθρο
  • τις ευκαιρίες ζωής που παρέχει σε όλους τους πολίτες
  • την άρση των ανισοτήτων για τις διάφορες κατηγορίες του πληθυσμού και για τις διάφορες περιοχές της χώρας.

Το χωροταξικό σχέδιο που φέρνει για ψήφιση η ΝΔ δίνει την αίσθηση ενός γενικόλογου, ασαφούς, και μονοδιάστατου κειμένου.

Όπου θα έπρεπε να διατυπωθούν με σαφήνεια πολιτικοί άξονες είναι άτολμο.

Όπου η επιστημονική ομάδα των μελετητών για το Εθνικό Χωροταξικό (που παρέδωσε μια εμπεριστατωμένη μελέτη, με αναλυτικές προδιαγραφές που είχαν δοθεί από το ΥΠΕΧΩΔΕ) πρότεινε λύσεις που διαφοροποιούνταν από τους βραχυπρόθεσμους κυβερνητικούς στόχους, απλώς διαστρεβλώθηκε.

Όπου τα επιστημονικά δεδομένα δεν εξυπηρετούσαν τους στόχους της κυβέρνησης, απλώς εξοβελίστηκαν από το τελικό κείμενο, με αποτέλεσμα η ίδια η επιστημονική ομάδα να μην αναγνωρίζει σήμερα τη μελέτη της στο Σχέδιο ΚΥΑ που παρουσιάστηκε.

Έτσι το ΕΧΣ καταλήγει να είναι ένα κείμενο χωρίς ποιοτικούς και ποσοτικούς δείκτες, χωρίς προγραμματικά μεγέθη (πληθυσμός, απασχόληση, ΑΕΠ), χωρίς προβλέψεις για το μέλλον και χωρίς κανένα εναλλακτικό σενάριο. Το ΥΠΕΧΩΔΕ δηλαδή έλαβε ένα άρτιο επιστημονικό έργο και το μετέτρεψε σε ευχολόγιο χωρίς στόχους, χρονοδιαγράμματα και δεσμεύσεις. Με αυτό τον τρόπο η κυβέρνηση δίνει στο Εθνικό Χωροταξικό Σχέδιο ένα ανομολόγητο όραμα: αυτό των μεγάλων κατασκευαστικών έργων και της οικοδόμησης που θέλει να προωθήσει, παρακάμπτοντας τις αποφάσεις του ΣτΕ και αδιαφορώντας για την ανεξέλεγκτη καταστροφή του περιβάλλοντος.

Το προτεινόμενο Εθνικό Χωροταξικό Σχέδιο λειτουργεί απλώς ως «εργαλείο νομιμοποίησης» ήδη αποφασισμένων έργων, την υλοποίηση των οποίων και προωθεί, καθώς και ως νομική βάση για να εγκριθούν τα ειδικά χωροταξικά σχέδια, που θα διαπνέονται από αντίστοιχη φιλοσοφία και τα οποία έχουν μεγάλο επενδυτικό ενδιαφέρον.

5. Αναπτυξιακό μοντέλο: εμμονή στον υδροκεφαλισμό

Το αναπτυξιακό μοντέλο που προτείνεται από το παρόν σχέδιο αποτελεί ουσιαστικά αναπαραγωγή της υφιστάμενης κατάστασης, η οποία -ας το ξαναπούμε- σε μεγάλο βαθμό έχει διαμορφωθεί άναρχα και χωρίς στρατηγικό σχεδιασμό. Ακολουθεί την παρωχημένη και πολλαπλά στρεβλή λογική του αθηνοκεντρικού μοντέλου, με ένα δευτερεύοντα ρόλο να δίνεται στη Θεσσαλονίκη.

Οι διακηρύξεις του σχεδίου για «εθνικούς πόλους» δεν αρκούν για να αλλάξουν αυτή την πραγματικότητα, δεν βοηθούν στην ανάσχεση της επέκτασης των δύο μεγάλων αστικών συγκροτημάτων και στην απεξάρτηση από αυτά, ούτε στην αποκέντρωση, την περιφερειακή ανάπτυξη και την χωρική συνοχή της χώρας. Με την εφαρμογή αυτού του Χωροταξικού Σχεδίου, αντίθετα, προβλέπεται να ισχυροποιηθεί ο ρόλος της Αθήνας και ο υδροκέφαλος χαρακτήρας της χώρας.

  • Σύμφωνα με το ΕΧΣ η χώρα θα συνεχίσει να αναπτύσσεται βάσει των μεγάλων αυτοκινητοδρόμων, που αναφέρονται ως κύριοι άξονες ανάπτυξης.
  • Καθώς αυτοί αφορούν μόνο την ηπειρωτική χώρα, είναι προφανές ότι περιθωριοποιούνται με αυτόν τον τρόπο σημαντικά τμήματα της επικράτειας.
  • Η ανάπτυξη της χώρας δεν λαμβάνει υπόψη τις αναδιαρθρωμένες περιφέρειες, αλλά προσδένεται στους οδικούς άξονες που κατασκευάζονται σήμερα, με συμβάσεις παραχώρησης, στοιχείο που αντί να αμβλύνει τελικά οξύνει τις περιφερειακές ανισότητες.
  • Ο σιδηρόδρομος στο παρόν σχέδιο τίθεται σε δεύτερη μοίρα.
  • Είναι χαρακτηριστικό ότι στη Δυτική Ελλάδα δεν προβλέπεται η ανάπτυξη σιδηροδρομικού δικτύου.
  • Αγνοείται ο νησιωτικός χαρακτήρας της χώρας, και τα νησιά συνεχίζουν να εξαρτώνται σχεδόν αποκλειστικά από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη.
  • Στη νησιωτική χώρα οι άξονες ανάπτυξης είναι ανύπαρκτοι, ενώ λείπει η συνεργασία των αστικών κέντρων των νησιών και η δημιουργία ενός πλέγματος οικονομικής και πολιτιστικής δραστηριότητας μεταξύ τους.
  • Δεν προτείνονται θαλάσσιες και εναέριες συνδέσεις μεταξύ των νησιών, ένα δίκτυο δηλαδή διαδρόμων ανάπτυξης και συνδυασμένων μεταφορών που θα έβγαζε τα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου από την απομόνωση.
  • Οι αναφορές στο οικιστικό δίκτυο είναι επιφανειακές και γενικόλογες και ουσιαστικά αναπαράγουν το ισχύον αστικό σύστημα.
  • Η έννοια των πόλων και των αξόνων ανάπτυξης (δίπολα, τρίπολα, γραμμική ανάπτυξη), στην οποία στηρίχθηκε το σχέδιο έχει εγκαταλειφθεί από χρόνια στον ευρωπαϊκό χώρο, όπου κυριαρχούν τα δίκτυα πόλεων, η συμπληρωματικότητα των ρόλων τους και η έννοια της χωρικής συνοχής και όχι της ανταγωνιστικότητας.
  • H δημιουργία πόλων και αξόνων δεν αρκούν για να προσεγγιστούν σύγχρονα χωροταξικά ζητήματα ικανά να διαμορφώσουν ένα ισορροπημένο και πολυκεντρικό αστικό σύστημα που θα εγγυάται την ισότιμη πρόσβαση στις υποδομές και τη συνετή διαχείριση της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς.
  • Έλλειψη σχεδιασμού για δικτύωση των υπόλοιπων αστικών κέντρων της χώρας, καθώς δεν έχουν καν προβλεφθεί οι απαραίτητοι άξονες πρόσβασης.
  • Ενισχύεται έτσι η αναπτυξιακή ανισορροπία της χώρας
  • Για την ανατροπή της παθογένειας του υδροκεφαλισμού απαιτείται η δημιουργία νέων περιφερειακών δικτύων αστικών κέντρων, ως αντιστήριξη στην επιρροή των προτεινόμενων πόλων και ως μέσο συναρμογής τους με τον ημιαστικό, αγροτικό χώρο και την ύπαιθρο.

Για τον ΣΥΡΙΖΑ

  • στρατηγικός στόχος για την Ελλάδα είναι η ολοκληρωμένη χωρική της ανάπτυξη, με τη μετατροπή του σημερινού διπολικού μοντέλου σε πολυκεντρικό και την επέκταση του μοναδικού σημερινού άξονα ανάπτυξης στο χώρο. Η επιτυχία μιας τέτοιας προσπάθειας σχετίζεται και με την ικανότητα που θα αποκτήσουν οι υπόλοιπες περιφερειακές οντότητες να αυτοτροφοδοτούν την ανάπτυξή τους.
  • αποτελεί κεντρικής σημασίας ζήτημα να επανεξεταστούν οι άξονες ανάπτυξης της νησιωτικής χώρας με στόχο την δημιουργία ενοτήτων με αναπτυξιακές δυνατότητες. Για να γίνει αυτό πρέπει να προσδιοριστούν και να περιγραφούν τα νησιωτικά συμπλέγματα, να εξασφαλιστεί η επικοινωνία μεταξύ των νησιών και η σχέση τους με την ενδοχώρα, να περιγραφούν συγκεκριμένες κατευθύνσεις ανάπτυξης των νησιών τα οποία βρίσκονται εκτός των αξόνων ανάπτυξης.

6. Εκτός σχεδίου δόμηση

Με το προτεινόμενο εθνικό χωροταξικό σχέδιο δεν αλλάζει τίποτα στην ελληνική πραγματικότητα, όταν όλοι αποδέχονται ότι η σημερινή κατάσταση, αλλά και η νοοτροπία για την οργάνωση των εκτός σχεδίου περιοχών, είχε και έχει καταστροφικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον και την ποιότητα ζωής. Παρόλα αυτά η αυθαίρετη και εκτός σχεδίου δόμηση διατηρείται ως έχει.

  • Δεν προβλέπεται καν ξεκάθαρα η σταδιακή κατάργηση της εκτός σχεδίου δόμησης και των παρεκκλίσεών της και η αύξηση της αρτιότητας. Ο σχεδιασμός του εξωαστικού χώρου παραπέμπεται στο ισχύον θεσμικό πλαίσιο (Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου, ΠΟΤΑ, ΠΕΡΠΟ ΠΟΑΠΔ κλπ).
  • Δεν λαμβάνεται κανένα ουσιαστικό νέο μέτρο ή δέσμευση, ενώ προτάσεις όπως η σταδιακή απαγόρευση των χωροθετήσεων γύρω από αρχαιολογικούς χώρους ή μέσα σε ζώνες Natura και η παροχή φορολογικών κινήτρων για να μετεγκατασταθούν οι βιομηχανίες μέσα σε ειδικές ζώνες δεν ελήφθησαν υπόψη.

Οι στρεβλώσεις του παρελθόντος διαιωνίζονται και επιτείνονται με τη δυνατότητα δόμησης ακόμα και σε ζώνες απολύτου προστασίας και με τη δυνατότητα θέσπισης «ευέλικτων διαδικασιών», όπως αναφέρει το σχέδιο, για τις ιδιωτικές επενδύσεις μεγάλης κλίμακας, μέσα από τις οποίες θα παρακάμπτονται τα όποια μέτρα. Όποιος αναρωτιέται για το νόημα αυτής της πρόβλεψης, μπορεί να θυμηθεί την εμπειρία από τις «ευέλικτες διαδικασίες» των ολυμπιακών αγώνων, όταν στο όνομα του «εθνικού στόχου» μια σειρά από δημόσιοι χώροι και χώροι πρασίνου οικοδομήθηκαν ή/και πέρασαν στα χέρια ιδιωτών.

Επιπλέον στο ΕΧΣ δεν υπάρχει αναφορά σε μια γενικότερη πολιτική χρήσεων γης και κατοικίας, καθώς και σε μια ολοκληρωμένη χωροταξική πολιτική που θα περιλαμβάνει κατευθύνσεις για τα υποκείμενα επίπεδα σχεδιασμού του χώρου. Η έννοια της «συμπαγούς πόλης» που αναφέρει το σχέδιο σε καμία περίπτωση δεν επιτυγχάνεται, καθώς οι κατευθύνσεις του δεν εμποδίζουν την ανάσχεση της αστικής ανάπτυξης, αλλά αντιθέτως την ενθαρρύνουν. Δεν υπάρχει κανένας περιορισμός στη δόμηση, καμία δραστική παρέμβαση ή τομή, που να ενισχύει την αποκέντρωση ή έστω την οριοθέτηση της δόμησης στις εκτός σχεδίου περιοχές.

Η συνεχής επέκταση των αστικών κέντρων με την ανεξέλεγκτη, άναρχη, αυθαίρετη και μη υπερδόμηση έχει ως συνέπεια την εξαφάνιση της γεωργικής γης και την αισθητή υποβάθμιση του πρωτογενή τομέα, για τον οποίο δεν γίνεται μνεία στο κείμενο του σχεδίου. Η προστασία και ανάπτυξη του αγροτικού χώρου θα επιδράσει ευνοϊκά και στην ισορροπία του δικτύου των οικισμών. Από την αλόγιστη κατασπατάληση του χώρου καταστρέφονται εξίσου οι φυσικοί πόροι και τα τοπία.

Για τον ΣΥΡΙΖΑ

  • σημαντική έμφαση πρέπει να δοθεί στην αγροτική ανάπτυξη. Το σχέδιο ΚΥΑ αναπαράγει τα κακώς κείμενα της σημερινής νεοφιλελεύθερης πολιτικής. Απαιτούνται μέτρα για την προστασία της γεωργικής γης από τις πιέσεις δραστηριοτήτων με υψηλότερη γαιοπρόσοδο, μέριμνα για τις αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις των αγροτικών δραστηριοτήτων (υπερβόσκηση, λύματα, εντατικοποίηση της γεωργίας που συνδέεται με υπερβολική χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων), ολοκληρωμένη προσέγγιση της διαχείρισης των υδατικών πόρων.

7. Περιβάλλον

Ο χωροταξικός σχεδιασμός της χώρας θα έπρεπε να προνοεί για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων από τις αναπτυξιακές πιέσεις, ιδίως στις ευαίσθητες περιοχές του δασικού και παράκτιου χώρου, όπου η πίεση είναι εντονότερη και η εκμετάλλευση του ελεύθερου χώρου ανεξέλεγκτη. Κι όμως, παρά τη δεσμευτική υποχρέωση της χώρας να εκτιμά τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις για σχέδια και προγράμματα που ενδέχεται να έχουν σημαντικές επιπτώσεις σε αυτό, στο ΕΧΣ δεν λαμβάνεται ιδιαίτερη μέριμνα για την προστασία του περιβάλλοντος.

Είναι χαρακτηριστικό μάλιστα ότι η Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έχει ήδη εκφράσει τον προβληματισμό της για το γεγονός ότι το Εθνικό Χωροταξικό δεν συνοδεύεται από Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικής Εκτίμησης (ΣΜΠΕ) και ως εκ τούτου παραβιάζει το Κοινοτικό Δίκαιο Περιβάλλοντος. Η εκπόνηση ΣΜΠΕ είναι απαραίτητη από τη στιγμή που στο Σχέδιο κατονομάζεται ή φωτογραφίζεται η κατασκευή συγκεκριμένων δημόσιων έργων (αυτοκινητοδρόμων, λιμανιών, αεροδρομίων και επέκταση αυτών, η Ιόνια Οδός, ο αγωγός Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη, η εκτροπή του Αχελώου), για την υλοποίηση των οποίων απαιτείται ως προϋπόθεση η ύπαρξη μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων.

  • Η ασυμβατότητα που παρατηρείται με την ευρωπαϊκή νομοθεσία θέτει σε αμφισβήτηση τη νομιμότητα του εθνικού χωροταξικού και θα συμπαρασύρει και τα επερχόμενα Ειδικά Χωροταξικά Πλαίσια, τα οποία θα εκδοθούν δυνάμει αυτού.

Επιπλέον, το Εθνικό Χωροταξικό Σχέδιο δεν λαμβάνει υπόψη του την κλιματική αλλαγή. Σε ολόκληρο το κείμενο οι φυσικοί πόροι και ο φυσικός χώρος δεν αντιμετωπίζονται ως υποκείμενοι στην απειλή της, δείχνοντας για άλλη μια φορά την αδυναμία του ΥΠΕΧΩΔΕ να επικοινωνήσει με την παγκόσμια συζήτηση για το περιβάλλον.

  • δεν δίνεται προτεραιότητα στην προστασία των υδάτινων πόρων και των δασικών οικοσυστημάτων, ούτε αναφέρεται η ανάγκη προσαρμογής τους στις νέες κλιματικές συνθήκες.
  • Λαμβάνεται ως δεδομένο ότι η χώρα θα ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της που απορρέουν από το Πρωτόκολλο του Κιότο και τις αποφάσεις της Ε.Ε., τη στιγμή που η Ελλάδα αποβάλλεται από το Κιότο λόγω της ανεπάρκειας της κυβερνητικής πολιτικής.

Είναι εντυπωσιακό ότι ένα χρόνο μετά τις πυρκαγιές που στοίχισαν τη ζωή σε δεκάδες ανθρώπους και κατέστρεψαν τεράστιες εκτάσεις, στο Εθνικό Χωροταξικό Σχέδιο αγνοούνται πλήρως τα δασικά θέματα (πλην των αισθητικών και εθνικών δρυμών) και τα δάση δεν αντιμετωπίζονται ως στοιχείο φυσικού πλούτου της χώρας, που χρήζει ειδικής προστασίας και βιώσιμης διαχείρισης. Παρόλο που το ΕΧΣ προβλέπει την ολοκλήρωση του δασολογίου σε 4 χρόνια, αυτό φαίνεται να συμβαίνει με αλλαγή καθεστώτος και μαζικούς αποχαρακτηρισμούς δασικών εκτάσεων, με την χρήση των αεροφωτογραφιών του 1960 αντί του 1945.

  • Χαρακτηριστική είναι η έλλειψη οποιασδήποτε μνείας στο άρθρο 24 του Συντάγματος.

Τέλος, τα ζητήματα της ανακύκλωσης και της μείωσης των απορριμμάτων ελάχιστα απασχολούν το Εθνικό Χωροταξικό.

8. Πολιτισμός

Αξιοσημείωτο είναι ότι στο τελικό σχέδιο που κατατέθηκε στη Βουλή αφαιρέθηκαν οι αναφορές στην πολιτιστική κληρονομιά και στα μνημεία, που υπήρχαν στο αρχικό σχέδιο των μελετητών. Οι διάσπαρτοι σε όλη την επικράτεια χώροι πολιτισμού δεν αποτελούν συστατικό στοιχείο της συνολικής αναπτυξιακής πολιτικής της χώρας, ούτε συγκροτούν ένα πολιτιστικό εθνικό δίκτυο.

Είναι χαρακτηριστικό ότι δεν προβλέπεται ειδική προστασία στις περιοχές γύρω από τους αρχαιολογικούς χώρους.

Ο πολιτιστικός και φυσικός πλούτος δεν αποτελούν για το ΕΧΣ βασικά χαρακτηριστικά και πλεονεκτήματα της χώρας που χρειάζονται ειδική προστασία και μπορούν να λειτουργήσουν ως αναπτυξιακοί μοχλοί.

9. Τουριστική ανάπτυξη

Στο ΕΧΣ περιλαμβάνονται ορισμένες βασικές προβλέψεις του ειδικού χωροταξικού πλαισίου για τον τουρισμό, όπως η  δυνατότητα κατασκευής μεγάλων τουριστικών εγκαταστάσεων σε όλη την χώρα. Με αυτό τον τρόπο ακυρώνεται ουσιαστικά κάθε περαιτέρω συζήτηση και προωθείται το μοντέλο, μαζικής ανέγερσης παραθεριστικής κατοικίας προς πώληση. Μέσω του εθνικού χωροταξικού σχεδίου δίνεται η δυνατότητα κατασκευής τουριστικών εγκαταστάσεων ακόμα και σε οικολογικά ευαίσθητες περιοχές (δίκτυο Natura, παράκτιες περιοχές, ορεινοί όγκοι και μικρά νησιά). Προδιαγράφεται έτσι η περαιτέρω καταστροφή των νησιών και των παράκτιων περιοχών.

Για τον ΣΥΡΙΖΑ

  • Η ολοκληρωμένη διαχείριση της παράκτιας ζώνης οφείλει να σέβεται την ανάγκη βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης, με διεύρυνση των δυνατοτήτων απασχόλησης και διαφοροποίηση της οικονομικής βάσης των παράκτιων περιοχών, καθώς και τη στήριξη εναλλακτικών, ήπιων μορφών ανάπτυξης, την προστασία φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, τη βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων, το σεβασμό της ποικιλότητας του τοπίου και ανάδειξη των ιστορικών – πολιτιστικών μνημείων.

10. Ειδικές παρατηρήσεις επί του σχεδίου

  • Σχετικά με τη διοικητική αναδιάρθρωση της χώρας (σε μια τετραετία) δεν υπάρχουν στο ΕΧΣ σαφή κριτήρια, προτάσεις ή χρονοδιαγράμματα. Η γεωγραφική και διοικητική ανασυγκρότηση της χώρας όμως θα έπρεπε να διέπεται έστω από ένα συγκεκριμένο σκεπτικό, μεθοδολογία και κριτήρια και όχι να αφήνεται έρμαιο στην εκάστοτε πολιτική συγκυρία. Η οργανωτική ανασυγκρότηση των περιφερειών για καίρια θέματα όπως το περιβάλλον, ο πολιτισμός και το οικιστικό δίκτυο έχει αφαιρεθεί τελείως από το σχέδιο.
  • Είναι χαρακτηριστικό ότι τα 12 θεσμοθετημένα Περιφερειακά Πλαίσια σε σημαντικά σημεία τους δεν έχουν ληφθεί υπόψη στο Σχέδιο του Εθνικού Χωροταξικού.
  • Σοβαρές αναντιστοιχίες παρατηρούνται και με τα Ειδικά Πλαίσια για τον Τουρισμό, τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και τη Βιομηχανία, που έχουν ήδη συνταχθεί. Ειδικά για τα δύο πρώτα πλαίσια οι αντιδράσεις των περιβαλλοντικών οργανώσεων και των τοπικών φορέων σε όλη την επικράτεια είναι εντονότατες.
  • Το ΕΧΣ δεν συσχετίζεται σε πολλά σημεία ούτε με το ΕΣΠΑ 2007-2013, όπως θα όφειλε, λόγω της χωρικής διάστασης που αυτό έχει, ενώ παρατηρούνται αντιφάσεις μεταξύ τους, που αφορούν σε όλες τις περιφέρειες της χώρας. Παρά την χρονικά παράλληλη εκπόνησή τους δεν συνεργάζονται και έχουν σημαντικές αποκλίσεις. Το ΕΧΣ θα όφειλε να είναι πιο προωθημένο από το ΕΣΠΑ, που είναι αναπτυξιακό πρόγραμμα και όχι χωροταξικό σχέδιο και έχει μικρότερο χρονικό ορίζοντα.
  • Το Χωροταξικό Σχέδιο της χώρας πρέπει να δίνει ριζοσπαστικές λύσεις στα πολύ σοβαρά και χρόνια προβλήματα του τόπου, όταν μάλιστα έχει προοπτική υλοποίησης 15 χρόνων. Μόνο σε αυτήν την περίπτωση θα μπορέσει να επηρεάσει θετικά τα κατώτερα επίπεδα χωρικού σχεδιασμού (Χωροταξικά Περιφερειών, Ειδικά Χωροταξικά, Ρυθμιστικά Σχέδια, ΓΠΣ, ΣΧΟΟΑΠ).
  • Τα νέα μεγάλα έργα και οι υποδομές που προβλέπονται καλύπτουν μόνο συγκεκριμένες ανάγκες σε περιορισμένες γεωγραφικά περιοχές και δεν συνδέονται με επιλογές και προτεραιότητες που λαμβάνουν υπόψη το σύνολο του εθνικού χώρου, με αποτέλεσμα τη διεύρυνση της ανισότητας των περιφερειών.
  • Τέλος στο ΕΧΣ έχει αγνοηθεί η προστασία του αστικού περιβάλλοντος και η έννοια της αστικής κινητικότητας και της ενίσχυσης των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς. Σε αυτό το πεδίο η μόνη παρέμβαση είναι η δημιουργία διοδίων.

11. Συμπεράσματα και προτάσεις

Α. Το σχέδιο του ΥΠΕΧΩΔΕ είναι ένα κακό σχέδιο διότι:

1.    Σε ένα στρατηγικό σχέδιο όπως είναι το Εθνικό Χωροταξικό κάθε κεφάλαιο και θεματική πρέπει να περιλαμβάνει τις βασικές κατευθύνσεις των πολιτικών, τους ποσοτικούς και ποιοτικούς στόχους που επιδιώκουν να πετύχουν, τους μηχανισμούς παρακολούθησης και το σχετικό χρονοδιάγραμμα. Τα όποια έργα πρέπει να αξιολογούνται, να κρίνονται και να ιεραρχούνται βάσει των παραπάνω γενικών κατευθύνσεων.

2.    Προάγει την έννοια της ανταγωνιστικότητας και της επιχειρηματικότητας σε βάρος των εννοιών της χωρικής και κοινωνικής συνοχής και της αειφόρου ανάπτυξης. Δεν ενισχύει την αποκέντρωση και την περιφερειακή ανάπτυξη.

3.    Δεν αντιμετωπίζει την απομόνωση των νησιών, ούτε την εξάρτησή τους από ένα ή δύο μεγάλα αστικά κέντρα

4.    Δεν αντιμετωπίζει την εκτός σχεδίου δόμηση, δεν ενσωματώνει μέτρα για τον άμεσο περιορισμό (ή και κατάργηση) της εκτός σχεδίου και της αυθαίρετης δόμησης, δεν διατυπώνει ποσοτικούς στόχους, δεν θέτει χρονοδιάγραμμα

5.    Δεν αντιμετωπίζει το φαινόμενο του υδροκεφαλισμού.

Η Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. θεωρεί ότι η ανάγκη για εθνικό χωροταξικό σχεδιασμό είναι επιτακτική για την χώρα. Η γενική στρατηγική, οι κύριοι στόχοι και οι αναγκαίες χωρικές πολιτικές για ένα ριζικά διαφορετικό ΕΧΣ έχουν αναδειχθεί στο παρόν κείμενο. Το κείμενο του Γενικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης που κατέθεσε η Κυβέρνηση της Ν.Δ. στη Βουλή μας βρίσκει ριζικά αντίθετους.

  • Καλούμε την κυβέρνηση να το αποσύρει και να φέρει σε ευρεία διαβούλευση με τους κοινωνικούς φορείς, τις περιβαλλοντικές οργανώσεις και τα συναρμόδια Υπουργεία, την αρχική μελέτη της επιστημονικής ομάδας.
  • Στόχος μας είναι η συζήτηση για το ΕΧΣ να μη μείνει στα στενά πλαίσια του Εθνικού Συμβουλίου Χωροταξίας και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΕΣΧΑΑ), αλλά να αποτελέσει αντικείμενο ευρύτερου κοινωνικού διαλόγου.

Β. Ο ΣΥΡΙΖΑ θεωρεί ότι το Εθνικό Χωροταξικό Σχέδιο πρέπει να βασίζεται στους ακόλουθους άξονες:

  • περιφερειακή, ισόρροπη και αειφόρος ανάπτυξη της χώρας.
  • αποκέντρωση της χώρας με ταυτόχρονη ανάσχεση του υδροκεφαλισμού. Σύνδεση των αστικών κέντρων μέσω μεταφορικών δικτύων. Στήριξη των περιφερειακών αστικών κέντρων με κοινωνικές υποδομές (παιδεία, υγεία κλπ).
  • μέριμνα για την ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της χώρας, του φυσικού, πολιτιστικού και δομημένου περιβάλλοντός της.
  • δημιουργία φραγμών στην αλόγιστη δόμηση και την καταστροφή του φυσικού χώρου. Ανάσχεση της αστικής ανάπτυξης εις βάρος της υπαίθρου και η πρόβλεψη διάχυτων θυλάκων πρασίνου.
  • χωρική και κοινωνική συνοχή με δίκαιη κατανομή των φυσικών πόρων και ίση προσβασιμότητα για όλες τις περιφέρειες της χώρας.
  • προώθηση ενός πολυκεντρικού αναπτυξιακού προτύπου της χώρας με όραμα και σεβασμό στο περιβάλλον και την πολιτιστική κληρονομιά, το οποίο θα μπορέσει να αντεπεξέλθει στις προκλήσεις του μέλλοντος.
  • ολοκληρωμένο σχέδιο αναβάθμισης του σιδηροδρομικού δικτύου της χώρας.
  • αναβάθμιση του ρόλου των νησιών, μεταξύ τους διασύνδεση και σταδιακή απεξάρτησή τους από την Αθήνα.
  • αποκέντρωση των διοικητικών λειτουργιών και  μεταφορά πόρων, ώστε να πάψει η χώρα να αντιμετωπίζεται ως μία ενιαία περιφέρεια. Η θεσμοθέτηση αιρετών περιφερειών και γενικότερα η ενίσχυση της αυτοδιοίκησης αποτελούν συστατικά στοιχεία αυτής της πολιτικής.

Όσον αφορά την πολιτική γης, η οποία αποτελεί κεντρικό ζήτημα του ΕΧΣ, ο ΣΥΡΙΖΑ θεωρεί αναγκαία:

  • τη σταδιακή κατάργηση της εκτός σχεδίου δόμησης με συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα.
  • την άμεση κατάργηση των παρεκκλίσεων με ταυτόχρονη αύξηση της αρτιότητας.
  • την άμεση κατάργηση της εκτός σχεδίου δόμησης στις προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Natura 2000.
  • την αυστηρή εφαρμογή της νομοθεσίας για τα αυθαίρετα.
  • την προστασία της γεωργικής γης.
  • την προστασία του αστικού τοπίου.


Χρησιμοποιούμε cookies για να σας προσφέρουμε την καλύτερη δυνατή εμπειρία πλοήγησης και να αναλύουμε την επισκεψιμότητα της ιστοσελίδας μας. Με την παραμονή σας στην ιστοσελίδα, αποδέχεστε τη χρήση cookies όπως αυτή περιγράφεται στην Πολιτική Cookies ΟΚ