Ευχαριστώ τους διοργανωτές, και να ξεκινήσω λέγοντας πως τα πράγματα κρίνονται εκ του αποτελέσματος. Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι ενώ η παγκόσμια κρίση του 2008, ήταν κρίση διαστάσεων του 1929, απειλούσε δηλαδή την ελληνική οικονομία με τεράστιες οικονομικές πιέσεις, εντούτοις η διαχείριση της οικονομικής κρίσης του 2008 ήταν εντυπωσιακή σε παγκόσμιο επίπεδο, δημιουργώντας ήπιες επιπτώσεις σε όρους ύφεσης και στασιμότητας, και το πιο σημαντικό γρήγορης ανάκαμψης. Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι υπάρχει επιβράδυνση στις αναδυόμενες οικονομίες, αλλά είναι ακόμη θετικοί οι ρυθμοί και παραμένουν. Είναι εντυπωσιακή η οικονομία των Ηνωμένων Πολιτειών η οποία αντιμετώπισε ως καρδιά της κρίσης, με τρομερή δεινότητα την κρίση. Αν υπάρχει αυτή τη στιγμή μια μαύρη τρύπα στην παγκόσμια οικονομία είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση.

Όποιο δείκτη και να κοιτάξετε 6 χρόνια μετά, η Ευρωπαϊκή Ένωση σε σύγκριση με όλες τις άλλες οικονομικές περιοχές του κόσμου, επιδεικνύει μια μοναδική στασιμότητα, αναπαραγωγή των ίδιων προβλημάτων και αδυναμία εξόδου από την κρίση. Υπαίτια αυτού του δεδομένου είναι φυσικά η οικονομική πολιτική. Ο τρόπος με τον οποίο η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετώπισε την κρίση, αποτελεί την πιο σημαντική αν όχι την αποκλειστική αιτία το γιατί η ευρωπαϊκή οικονομία παραμένει βαθιά μέσα στη στασιμότητα και στην αδυναμία να αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση.

Επιτρέψτε μου να κάνω μια σύντομη αναδρομή του πως αντέδρασε η Ευρώπη στην οικονομική κρίση. Είναι τρείς διακριτές φάσεις . Η πρώτη περίοδος είναι από τα τέλη του 2008 μέχρι την έναρξη του ελληνικού μνημονίου το 2010. Επιτρέψτε μου να σας θυμίσω τι έκανε τότε η Ευρωπαϊκή Ένωση. Πρώτον στήριξε το τραπεζικό σύστημα, αυτός ήταν κοινός κανόνας μετά το ’29 όπως ξέρετε, πως όταν εμφανίζεται οικονομική κρίση στηρίζουμε τις τράπεζες διότι αν καταρρεύσουν οι τράπεζες επιδεινώνεται η όλη διαδικασία, άρα διατέθηκαν χρήματα για τη στήριξη των τραπεζών. Σας υπενθυμίζω ότι τότε ήταν ακόμα κυβέρνηση Καραμανλή, ήταν τα 28 δις που δόθηκαν στις Τράπεζες.

Η δεύτερη αρχή ήταν ότι, από εκεί και πέρα, κάθε χώρα αντιμετωπίζει τα οικονομικά της προβλήματα με δικούς της τρόπους και πόρους. Συνεπώς εκείνη την περίοδο, τέλη του ’08 μέχρι και τέλη του ’09, η κεντρική ιδέα παρέμενε, κάθε χώρα θα αντιμετωπίσει την κρίση, σε εθνικό επίπεδο με ότι εργαλεία θέλει. Για να το πετύχει αυτό η Ευρωπαϊκή Ένωση χαλάρωσε τους δυο βασικότερους πυλώνες που είχε μέχρι τότε, το Μάαστριχτ, που δεν εφαρμόστηκε έτσι και αλλιώς ποτέ, μετά το ’08 επετράπησαν μεγάλα ελλείμματα, να αυξηθούν τα ελλείμματα προκειμένου να στηριχτεί η εγχώρια παραγωγή και απασχόληση. Άρα έχουμε μια χαλάρωση δημοσιονομική η οποία οδήγησε σε αύξηση των ελλειμμάτων και σε αύξηση συνολικά του δημόσιου χρέους στην Ευρώπη και ο δεύτερος πυλώνας που χαλάρωσε, ήταν οι εθνικές κυβερνήσεις, κυρίως οι βιομηχανικές χώρες  όπως στη Γερμανία, στη Γαλλία κ.α. να επιδοτήσουν, παραβιάζοντας τους κανόνες του ανταγωνισμού, βασικούς κλάδους της οικονομίας τους. Η αυτοκινητοβιομηχανία ήταν το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα που επιδοτήθηκαν για δυο χρόνια καθώς δούλευαν για τρείς ημέρες, δυο ημέρες κ.ο.κ. Η ύφεση χτύπησε τις χώρες κυρίως τις βιομηχανικές. Η Γερμανία ήταν -5% το 2009 και με ανάλογα ή μικρότερα ποσοστά σε πολλές χώρες.

Η δεύτερη φάση εγκαινιάζεται με την περίπτωση της Ελλάδας και την επιλογή διάσωσης των οικονομιών, κάτι που στη διάρκεια του ‘08, του ‘09 και αρχές του ’10 πεισματικά είχαν αρνηθεί και θεμελιώνεται με την Ελλάδα, περνάμε δηλαδή στην περίοδο της διάσωσης των οικονομιών, η Ελλάδα δεν είναι μόνη της, αποκόπτεται από τις αγορές αλλά πολύ σύντομα ακολουθεί η Ιρλανδία και η Πορτογαλία. Λίγο αργότερα η Ισπανία θα τεθεί υπό ένα ειδικό καθεστώς, τελικά απέφυγε να είναι σε αυτό το σύστημα το μνημονιακό.

Ποια ήταν η κεντρική ιδέα διάσωσης των οικονομιών; Ήταν η δημιουργία ενός μηχανισμού του EFSF. O EFSF είναι ένας buffer οργανισμός, οργανισμός διαμεσολάβησης ανάμεσα στις αγορές και τη χώρα, άρα είναι παραπλανητική η ιδέα, που διαδίδεται κατά κόρον, ότι δαπανούμε χρήματα των Γερμανών φορολογουμένων για τη διάσωση της Ελλάδας. Η Γερμανία δεν έχει δώσει ούτε ένα ευρώ. Εγγυήσεις έδωσε στον EFSF και το μικρό κεφάλαιο, το αρχικό, όπου είναι τα μόνα πραγματικά χρήματα που μπήκανε. Ο EFSF είναι ένας μηχανισμός buffer, ενδιάμεσος, δανείζεται από τις αγορές και δανείζει τη χώρα που έχει εξοβελιστεί από τις αγορές, συγκεκριμένα τις τρείς χώρες τις οποίες συζητήσαμε, με εγγυήσεις των χωρών που είχαν ΑΑΑ. Αυτός ο μηχανισμός, τι έκανε ουσιαστικά, ανακύκλωσε τα δάνεια που υπήρχαν και διαμόρφωσε τις συνθήκες με αντάλλαγμα να εφαρμόσουν οι χώρες αυτές αυστηρά προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής, τα μνημόνια.

Αυτή ήταν η δεύτερη περίοδος. Παράλληλα, διαμορφώθηκαν, καθώς το θέμα ήταν και θέμα των τραπεζών, από την ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα, ένας ειδικός θεσμός με τον όποιο χρηματοδοτήθηκαν οι τράπεζες την περίοδο αυτή. Το πρόγραμμα αυτό είχε μεγαλύτερο επιτόκιο και αντιμετώπιζε εν μέρει τα προβλήματα χρηματοδότησης των τραπεζών και η δεύτερη και παράλληλη δραστηριότητα ήταν η παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, στην άμεση ή έμμεση αγορά ομολόγων, προκειμένου να αντιμετωπιστεί το μείζον πρόβλημα που είχε η Ιταλία και το οποίο επιταχύνθηκε μετά την άνοδο του Ντράγκι, εννοώ τη χρησιμοποίηση αυτών των εργαλείων προκειμένου να ελέγχεται η αγορά ομολόγων μέσω της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για χώρες τόσο σημαντικές.

Τον Ιούνιο του 2012 πάρθηκε μια πολύ σημαντική απόφαση για την τραπεζική ενοποίηση της ευρωπαϊκής ένωσης, αλλά ταυτόχρονα και για τη δυνατότητα του EFSF που τότε μετονομάστηκε σε ESM και έγινε μόνιμος μηχανισμός να χρηματοδοτεί απευθείας τις τράπεζες, αυτός ο μηχανισμός, όπου έχουν πρόβλημα, χωρίς αυτό να προστίθεται στο δημόσιο χρέος. Αυτή ήταν μια απόφαση ιστορικής σημασίας. Η Γερμανία, η Ολλανδία, η Φιλανδία αντέδρασαν εκ των υστέρων και την πάγωσαν ως το 2014. Μετά μετεξελίχτηκε σε κάτι άλλο που αφορά τραπεζική ενοποίηση, κατ’ ουσίαν δεν εφαρμόστηκε ποτέ.

Η τρίτη περίοδος εγκαινιάζεται με την Κύπρο. Ενώ λοιπόν έχουμε τη μετατόπιση από την πρώτη περίοδο  στη δεύτερη σε κάποιας μορφής ευρωπαϊκή κινητοποίηση και ευρωπαϊκών θεσμών για τη διαχείριση της κρίσης, μετά την κυπριακή κρίση υπερισχύει πάλι η ιδέα στροφής σε εθνικό μηχανισμό. Με την περίπτωση της Κύπρου για πρώτη φορά γίνεται το αδιανόητο μέσα στην κρίση, δηλαδή κούρεμα καταθέσεων, χρεωκοπία τραπεζών και μια σειρά από άλλα φαινόμενα στα οποία ο καθένας πίστευε ότι είχαν εξοβελιστεί για πάντα από τη σύγχρονη οικονομική ιστορία και επιστροφή σε ένα σύστημα ελέγχων και κίνησης κεφαλαίων και παραμονής της Κύπρου εντός ευρώ αλλά με ένα ειδικό καθεστώς ελέγχου και κίνησης κεφαλαίων. Το κυπριακό πρόβλημα ήταν τραπεζικό και όχι δημοσιονομικό, αλλά έτσι και αλλιώς αυτό δεν έχει και τόση σημασία. Σημασία έχει ότι και στην περίπτωση αυτή έχουμε επαναφορά της ιδέας ότι το κόστος αναπροσαρμογής είναι ένα εθνικό κόστος , τ  οποίο πρέπει κάθε χώρα που υπέστη μέσα στην κρίση μια άνιση λειτουργία για οποιοδήποτε λόγο, δημοσιονομικό ή τραπεζικό, να υποστεί το βάρος αυτής της προσαρμογής.

Εντούτοις όλο αυτό το ιστορικό ανήκει στο παρελθόν. Είναι τρεις διακριτές περίοδοι, στις οποίες εφαρμόστηκαν αυτές οι διαφορετικές μετατοπίσεις. Έκτοτε οι εξελίξεις είναι ραγδαίες.

Πρώτη εξέλιξη. Οι δυο από τις τρεις χώρες που είχαν μπει στο μνημόνιο βγήκαν από το μνημόνιο, κάθε μια με το δικό της τρόπο. Η Ιρλανδία με τη βοήθεια των χωρών οι οποίες την είχαν δανείσει, μιας και για να αγοράσει το μερίδιο του ΔΝΤ και να φύγει από το πρόγραμμα, δέχτηκαν οι τρεις χώρες που την είχαν δανείσει, η Αγγλία, η Ολλανδία και η Σουηδία να ανανεώσουν τα ομόλογα της για ένα μακρύ χρονικό διάστημα. Αυτό έδωσε χρηματοδοτικό χώρο στην Ιρλανδία να αγοράσει την ελευθερία της σε εισαγωγικά, δηλαδή να φύγει  από το πρόγραμμα, εξαγοράζοντας το υπόλοιπο μερίδιο του προγράμματος, το οποίο όπως και στην περίπτωση της Ελλάδας, είχε κυρίως χρήματα από το ΔΝΤ.

Με λίγο διαφορετικό τρόπο και η Πορτογαλία, βγήκε από το πρόγραμμα πρόωρα, διευκολυνόμενη από μια συγκυρία ευνοϊκή που της έδωσε αυτή τη δυνατότητα

Σήμερα η χώρα η οποία παραμένει εντός αυτού του συστήματος, με συσσωρευμένα προβλήματα και όχι λυμένα είναι η Ελλάδα. Η Ελλάδα είναι ειδική περίπτωση μόνο ως προς κάποια ακραία οικονομικά φαινόμενα, την ακραία δηλαδή εκδοχή που είχε το μνημόνιο, κρίνοντας εκ του αποτελέσματος. Είναι με διαφορά το πιο αποτυχημένο πρόγραμμα στην Ευρώπη. Είναι ένα πρόγραμμα που δεν είναι πρωτότυπο, είναι μια κλασική συνταγή που έχει εφαρμόσει το ΔΝΤ με τεράστιες αποτυχίες. Στη Λατινική Αμερική οδήγησε και εκεί στην άνοδο αριστερών κυβερνήσεων και γι αυτό το ευχαριστούμε το ΔΝΤ, είναι πολύ γενναιόδωρο, όπου εμφανίζεται βγαίνουν αριστερές κυβερνήσεις πέντε χρόνια μετά. Αν παρακάμψουμε αυτό το θετικό αντίκτυπο, θα δούμε πως το πρόγραμμα στην Ελλάδα είχε δραματικές συνέπειες. Δεν υπάρχει ύφεση σε οικονομία με -30% μετά από εφαρμογή προγράμματος. Είναι μεγέθη του 1929, είχαμε χρόνια να δούμε τέτοια μεγέθη. Δεν υπάρχει χώρα με ανεργία 30%, 20 μονάδες πάνω από την ανεργία που βρήκε. Δεν υπάρχει χώρα στην οποία η δημοσιονομική προσαρμογή να εκτίναξε το δημόσιο χρέος σε εξωφρενικά επίπεδα, όπως είναι σήμερα το δημόσιο χρέος στην Ελλάδα, πολύ ποιο πάνω από ότι ήτα στην αρχή της κρίσης. Άρα η ιδέα ενός προγράμματος το οποίο κάποια στιγμή θα δουλέψει παρά το κόστος είναι παραπλανητική. Οι λόγοι αποτυχίας του προγράμματος είναι πάρα πολλοί. Η δημοσιονομική προσαρμογή ήταν τεράστια, όλο το πρόγραμμα των μεταρρυθμίσεων και των αποκρατικοποιήσεων, αποδείχτηκε άνευ αντικειμένου, απελευθερώσαμε τα ταξί και τα φορτηγά, τρεις άδειες προστέθηκαν στα φορτηγά, ιδιωτικοποιήσαμε ότι υπάρχει και δεν υπάρχει, 2,9 δις μαζέψαμε, τρομερό ποσό, προχωρήσαμε σε υποτιθέμενες απελευθερώσεις επαγγελμάτων  και άλλες διαρθρωτικές αλλαγές με μηδενικό αποτέλεσμα. Άρα τι σημαίνει αυτό; Ότι είναι ένα πρόγραμμα άκρως βίαιο όσον αφορά το δημοσιονομικό σκέλος, χωρίς κανένα αντίβαρο ακριβώς επειδή όλα αυτά που θεωρήθηκαν ως αντίβαρα, οι αναπτυξιακές δηλαδή μεταρρυθμίσεις του προγράμματος, αποδείχτηκαν μηδενικής σημασίας και γι αυτό και αναπροσαρμόστηκαν διαδοχικά. Σας υπενθυμίζω ότι για να δείτε πόσο απέτυχε το πρόγραμμα, το μνημόνιο 1 μίλαγε για αποκρατικοποιήσεις 50 δις, το μνημόνιο 2 μιλάει για 22 και τώρα μιλάμε για 14 δις, 75% απόκλιση, εμείς έχουμε κάνει 2,9 άρα 97% απόκλιση. Αυτό είναι το πρόγραμμα τόσο κακοσχεδιασμένο, χωρίς κανένα κριτήριο, χωρίς καμία επαφή με την κοινωνική πραγματικότητα γι αυτό και τα αποτελέσματα είναι τόσο βίαια.

Επανέρχομαι όμως στα καθ’ ημάς. Η σημερινή κατάσταση είναι πολύ διαφορετική για τρεις βασικούς λόγους.

Πρώτος λόγος, προχώρησε το βήμα της τραπεζικής ενοποίησης το οποίο είναι θετικό. Η τραπεζική ενοποίηση έχει πλέον συμβεί. Έχουν γίνει τα πρώτα βήματα, μακάρι να είχαν γίνει πολλά περισσότερα. Υπήρξαν διαφορετικές απόψεις για αυτή την ενοποίηση. Χρησιμοποιήθηκε η πιο συντηρητική. Σε κάθε περίπτωση η ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα έχει την απευθείας εποπτεία, των πλέον σημαντικών τραπεζικών ομίλων και γι αυτό μου φαίνεται παράδοξο να ακούω αυτές τις ημέρες σκέψεις και ιδέες ότι η ΕΚΤ θα κόψει τη χρηματοδότηση των ελληνικών τραπεζών, λες και είμαστε στο 2012. Είμαστε στο 2014, οι ελληνικές τράπεζες ανήκουν στο ευρωπαϊκό σύστημα. Μου φαίνεται περίεργο  έως αδύνατο η ΕΚΤ να εφαρμόσει μια πολιτική διακρίσεων απέναντι σε τέσσερις τράπεζες από όσες έχει στο σύστημα της, στο όνομα μιας πολιτικής δαιμονοποίησης, την οποία με άκομψο τρόπο συντηρεί δυστυχώς η σημερινή κυβέρνηση.

Το δεύτερο που έχει αλλάξει είναι ότι σήμερα η δημοσιονομική προσαρμογή στην Ευρώπη, αυτή που θεωρήθηκε νόμος απαράβατος έχει αρχίσει να χαλαρώνει. Χαλαρώνει από τη Γαλλία, υπερβολικά θα έλεγα, χαλαρώνει και από την Ιταλία αναφορικά με την επίτευξη των πλεονασμάτων τα οποία αρχικά είχε δεσμευτεί.

Το τρίτο που έχει γίνει στην Ευρώπη, αφορά το αποφασιστικό βήμα που ετοιμάζεται να κάνει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα σε σχέση με το δημόσιο χρέος. Η ιδέα δηλαδή ότι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα είναι έτοιμη να επέμβει σε αυτό που ήταν μέχρι εχτές αδιανόητο, στην αγορά δηλαδή έμμεσα ομολόγων από τις τράπεζες, κρατικών ομολόγων, προκειμένου να ενισχύσει τα αποθέματα της τράπεζας στο σημαντικό ποσό του 1 τρις.

Αυτά τα δεδομένα διαμορφώνουν ένα πολύ διαφορετικό κλίμα στην Ευρώπη σε σχέση με αυτό που ίσχυε λίγο καιρό πριν. Σήμερα λοιπόν βρισκόμαστε μπροστά σε μοναδική συγκυρία, η οποία επιβάλει το γρηγορότερο δυνατό να αντιμετωπίσουμε τα συσσωρευμένα προβλήματα στην ευρωπαϊκή οικονομία με θάρρος και αποφασιστικότητα. Για αυτό θα πρέπει πρώτον να ενισχυθούν οι μηχανισμοί διαχείρισης της ευρωπαϊκής κρίσης με τρόπους καινούριους, πρωτόγνωρους και φυσικά ποιο αποτελεσματικούς, αναφέρομαι και στο ρόλο της ΕΚΤ και στην επιτάχυνση της αναπτυξιακής ατζέντας στην Ευρώπη και πολλών άλλων ιδεών που υπάρχουν αυτή τη στιγμή. Δεύτερον η εγκατάλειψη οριστικά και αμετάκλητα ενός τόσο αποτυχημένου προγράμματος όπως είναι το ελληνικό πρόγραμμα και τρίτον η αναζήτηση στρατηγικής η οποία θα έχει νόημα, συνοχή και κυρίως αποτελεσματικότητα και που θα επαναφέρει την Ελλάδα σε αυτό που όλοι επιθυμούμε, μια χώρα με οικονομική ανάπτυξη και κοινωνική δικαιοσύνη.

Σας ευχαριστώ