Συνέντευξη του Γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ – Προοδευτική Συμμαχία, Δημήτρη Τζανακόπουλου, στην «Αυγή της Κυριακής» (Σπύρος Ραπανάκης)

Πιστεύετε ότι ο κ. Μητσοτάκης θα επιλέξει την απόδραση δια των πρόωρων εκλογών ακόμα και τον Μάιο; Πώς σχολιάζετε τα σενάρια επαναληπτικών εκλογών και τα περί αλλαγής του εκλογικού νόμου;

H κυβέρνηση και ο κ. Μητσοτάκης έχουν εδώ και καιρό μπει σε κύκλο φθοράς. Απέτυχαν στρατηγικά να διαχειριστούν την πανδημία, την ενεργειακή κρίση, την κρίση ακρίβειας. Την ίδια στιγμή, έχουν πυροδοτήσει και μια κρίση δημοκρατίας, κρίση των ίδιων των δικαιοκρατικών θεσμών. Διώξεις δημοσιογράφων, παρακμή της κοινοβουλευτικής λειτουργίας, αδιαφάνεια, καθεστωτικός έλεγχος των ΜΜΕ συνθέτουν μια εικόνα προβληματικής δημοκρατίας. Όλα αυτά δεν έχουν ως κύρια αιτία την ανικανότητα ή την τεχνοκρατική ανεπάρκεια, αν και τα στοιχεία αυτά είναι βεβαίως υπαρκτά. Εδώ έχουμε να κάνουμε με πολιτικό σχέδιο οικοδόμησης καθεστώτος αλλά και με στρατηγική αποτυχία ιδεών, στρατηγική αποτυχία του νεοφιλελευθερισμού. Και είναι γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο που οι εκλογές πρέπει να γίνουν το συντομότερο. Και εκεί θα διαμορφωθεί μια νέα προοδευτική, δημοκρατική, αριστερή πλειοψηφία που θα δώσει τη νίκη στο ΣΥΡΙΖΑ – Προοδευτική Συμμαχία.  

Μέχρι σήμερα ο ΣΥΡΙΖΑ διατηρούσε μια κομματική δομή που προσιδιάζει στο μοντέλου του «κόμματος νέου τύπου», με το συνέδριο να είναι το κορυφαίο σώμα που εγκρίνει τόσο τα ντοκουμέντα-πρόγραμμα, πολιτικές θέσεις, καταστατικό- όσο και την ηγεσία, Κεντρική Επιτροπή και Πρόεδρο. Η πρόταση του Αλέξη Τσίπρα για εκλογή Κ.Ε. και Προέδρου από τα μέλη του κόμματος συνιστά μια τομή, κάτι που φαίνεται και από την έντονη συζήτηση που άνοιξε στο εσωτερικό. Εξηγήστε μας κατ’ αρχάς το σκεπτικό της πρότασης. Είναι βήμα που μετατρέπει τον ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. σε ένα κόμμα πιο κοντά στο μοντέλο των «αστικών» κομμάτων;

Δεν είναι ακριβώς έτσι τα πράγματα. Το κόμμα νέου τύπου στην ιστορική του διαμόρφωση έχει περάσει από πολλές μεταμορφώσεις. Σκεφτείτε ότι η πρώτη κεντρική επιτροπή των Μπολσεβίκων που προέκυψε μετά το 2ο συνέδριο του κόμματος αποτελούνταν από τρία άτομα. Το 1917 στη συνεδρίαση πριν την Οκτωβριανή Επανάσταση, το αποτέλεσμα της σχετικής ψηφοφορίας στην Κεντρική Επιτροπή ήταν 10-2. Στη συνέχεια δημιουργήθηκε το Πολιτικό Γραφείο που απορρόφησε πολλές από τις αρμοδιότητες της Κεντρικής Επιτροπής, ενώ στη συνέχεια διαμορφώθηκε και το γραφείο του Γραμματέα, επί Στάλιν, που υποκατέστησε τελικά και το πολιτικό γραφείο. Ακόμα και η ειδοποιός διαφορά του κόμματος νέου τύπου, ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός, έχει περάσει από σαράντα κύματα. Εν πάση περιπτώσει, η δομή του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ., αν θέλουμε οπωσδήποτε να ανοίξουμε τη συζήτηση για την τυπολογία των κομμάτων, προσιδιάζει περισσότερο στη δομή των μαζικών-λαϊκών κομμάτων του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα, πολλά από τα οποία μετεξελίχθηκαν στα λεγόμενα κόμματα-καρτέλ: πολλυσυλλεκτικά δηλαδή κόμματα που στοχεύουν στη διατήρηση δεσμών με τους ψηφοφόρους μέσα από τη διαχείριση και διανομή των κρατικών πόρων και όχι κόμματα ταξικής αντιπροσώπευσης. Και αυτές οι μετεξελίξεις, οι μεταμορφώσεις και οι μετασχηματισμοί έχουν πολλές και διαφορετικές αιτίες, δεν μπορούν να αναχθούν απευθείας στον τρόπο εκλογής της ηγεσίας. Ο ΣΥΡΙΖΑ–Π.Σ. κινείται σε εντελώς διαφορετικό μήκος κύματος: σε ό,τι αφορά το περιεχόμενο της πολιτικής του στρατηγικής εξακολουθεί σε μεγάλο βαθμό να είναι κόμμα ταξικής αντιπροσώπευσης, ενώ την ίδια στιγμή δεν έχει στόχο την διαφορετική εκλαΐκευση της πολιτικής της νεοφιλελεύθερης συναίνεσης αλλά αντίθετα επιδιώκει μια ριζική πολιτική στροφή και μια ριζική αλλαγή κοινωνικών προτεραιοτήτων.
Τώρα ως προς την πρόταση του Αλέξη Τσίπρα και την υποτιθέμενη στροφή σε ένα μοντέλο που βρίσκεται σε ό,τι αφορά τη μορφή κοντά στα αστικά κόμματα, ειλικρινά τίποτα δεν θα μπορούσε να είναι πιο μακριά από την πραγματικότητα. Μου φαίνεται μάλιστα τελείως παράδοξος ο ισχυρισμός. Αν μείνουμε μόνο στον τρόπο εκλογής του Προέδρου, στα αστικά κόμματα εξισώνονται τα μέλη με τους φίλους και ο Πρόεδρος εκλέγεται από ένα άγνωστο εκ των προτέρων και μεταβλητό εκλογικό σώμα. Τα δε πολιτικά όργανα διορίζονται συνήθως από τον Πρόεδρο και δεν έχουν σαφείς και συγκεκριμένες αρμοδιότητες. Στη δική μας περίπτωση, έχουμε να κάνουμε με κάτι τελείως διαφορετικό. Εκλογή τόσο του Προέδρου όσο και της Κεντρικής Επιτροπής από το σύνολο των μελών του κόμματος και σαφείς και προκαθορισμένες αρμοδιότητες των πολιτικών οργάνων. Την ίδια στιγμή, οι Οργανώσεις Μελών αποτελούν το κόμμα στον χώρο τους και το ίδιο ισχύει για τις Νομαρχιακές Επιτροπές. Η γνώμη μου, λοιπόν, είναι ότι δεν πρέπει να συσκοτίζεται η συζήτηση με άστοχες μεταφορές, αναλογίες και συγκρίσεις αλλά να συνεχιστεί όχι με δίκες προθέσεων αλλά με επί της ουσίας επιχειρήματα.

Το ζήτημα της μαζικοποίησης και της όσο το δυνατόν μεγαλύτερης αντιστοίχισης των κομματικών δυνάμεων με την εκλογική-κοινωνική επιρροή είναι σαφές. Ωστόσο  το κομματικό φαινόμενο και η κομματική ένταξη βρίσκονται σε κρίση. Το βασικό ερώτημα είναι λοιπόν πώς θα δώσετε κίνητρα στον ψηφοφόρο να ενταχθεί οργανωμένα στο κόμμα, στα μέλη να συμμετέχουν ενεργά και όχι απλώς να λειτουργούν ως εκλογικός μηχανισμός και χειροκροτητές;

Αυτή ακριβώς είναι κατά τη γνώμη μου η συζήτηση ουσίας που πρέπει να γίνει με δεδομένη παγκοσμίως την κρίση αντιπροσώπευσης, την κρίση του κομματικού φαινομένου αλλά και την ανάδυση κινημάτων και αγώνων της νεολαίας αλλά και νέων εργατικών διεκδικήσεων που δεν μπορούν να εκφραστούν μέσα από τις παραδοσιακές κομματικές δομές της Αριστεράς. Σήμερα η κομματική μορφή που αναπτύχθηκε στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα και σε μεγάλο βαθμό καθορίστηκε από την ηγεμονία της βιομηχανικής εργασίας στο παραγωγικό παράδειγμα δεν μπορεί να ανταποκριθεί στη νέα πραγματικότητα που διαμορφώνει η ηγεμονία της άυλης παραγωγής. Οι πυρηνικές αιτιακές σχέσεις του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής δεν έχουν αλλάξει, αυτό όμως που έχει αλλάξει είναι ο τρόπος οργάνωσης της παραγωγής. Η άυλη παραγωγή ακολουθεί δικούς της δρόμους, αλλάζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον χώρο και τον χρόνο, είναι κατακερματισμένη, διακοπτόμενη, δικτυακή. Η δημόσια σφαίρα επίσης έχει αλλάξει μορφή, τα κοινωνικά δίκτυα συγκροτούν μια νέα δημόσια σφαίρα. Οι μορφές συνεργατικής παραγωγής, η οριζόντια επικοινωνία, ακόμα και όταν γίνεται υπό την κυριαρχία του κεφαλαίου, υπαγορεύει και άλλες μορφές οργάνωσης των αντιστάσεων αλλά και των φορέων ενός εναλλακτικού πολιτικού και κοινωνικού προγράμματος, των κομμάτων δηλαδή της Αριστεράς.
Αυτές οι μορφές συνεργασίας και οριζόντιας οργάνωσης διαμορφώνουν αυτό που θα μπορούσαμε, ακολουθώντας τους Νέγκρι και Χαρντ να ονομάσουμε «επιθυμία δημοκρατίας». Νομίζω ότι αν ακολουθήσουμε αυτή την προβληματική, αν ασχοληθούμε σοβαρά με αυτούς τους θεωρητικούς και πολιτικούς προβληματισμούς, θα ανιχνεύσουμε και τις εναλλακτικές λύσεις. Αξιοποίηση των ψηφιακών μέσων, οριζόντιες και δικτυακές μορφές συνεργασίας και οργάνωσης και δημοκρατική συμμετοχή των μελών είναι αναγκαιότητες της νέας εποχής. Οι προτάσεις για την απευθείας εκλογή της ηγεσίας από τα μέλη του κόμματος, όπως και οι προτάσεις του νέου καταστατικού σε αυτή την κατεύθυνση κινούνται και πολύ καλά κάνουν. Το χειρότερο που θα μπορούσαμε αυτή τη στιγμή να κάνουμε θα ήταν να οχυρωθούμε πίσω από μια υποτιθέμενη «αριστερή παράδοση», λες και αυτή είναι ενιαία, αδιαίρετη και σαφής.
Δεν νομίζω όμως ότι έχει ο οποιοσδήποτε προνομιακή πρόσβαση σ’ αυτή την παράδοση. Δεν πρέπει να  ξεχνάμε εξάλλου ότι η παράδοση, η κληρονομιά μας δεν είναι ένα ενιαίο και ομοιογενές σύνολο πρακτικών, αντίθετα θα έλεγα ότι είναι απολύτως ετερόκλητη, όπως κάθε σύνολο πρακτικών. Για να το πω με απλά λόγια, η παράδοση της Αριστεράς περιλαμβάνει τις εκατοντάδες διαφορετικές μορφές οργάνωσης αλλά και διαφορετικά πολιτικά περιεχόμενα, άλλα κυρίαρχα και άλλα υπόγεια και κυριαρχούμενα. Και η καλύτερη λύση δεν είναι σχεδόν ποτέ η υπεράσπιση και η οχύρωση πίσω από το υπάρχον. Βεβαίως, αυτός είναι ένας δρόμος γεμάτος κινδύνους και χωρίς εγγυήσεις, αλλά βασιλικός δρόμος για τον ριζοσπαστισμό δεν υπάρχει, για να το πούμε παραφράζοντας τον Ν. Πουλαντζά. Η πρόταση λοιπόν του Αλέξη Τσίπρα είναι πράγματι μια δημοκρατική και ριζοσπαστική τομή που ανοίγει δρόμους για να ανιχνεύσουμε την καταλληλότερη μορφή οργάνωσης για την Αριστερά του 21ου αιώνα. Και νομίζω ότι είναι καθήκον του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. να κινηθεί πρωτοπόρα σε αυτή την κατεύθυνση.

Στις διαφωνίες που έχουν εκφραστεί, μπαίνει ένα ζήτημα που αφορά τη λογοδοσία και τον έλεγχο των εκλεγμένων οργάνων που, έστω θεωρητικά, διασφαλίζει η αντιπροσωπευτικότητα. Επίσης, δεν ευνοούνται τα πιο προβεβλημένα στελέχη με την άμεση εκλογή; Θα προβλέψετε ρυθμίσεις όπως μέτρο για τα στελέχη της περιφέρειας ή ξεχωριστές λίστες;

Μα οι προτάσεις για τις οποίες μιλάμε δεν καταργούν την αντιπροσωπευτικότητα. Αντίθετα, μειώνουν τα φίλτρα της αντιπροσωπευτικότητας. Εκλογή οργάνων θα γίνει και με βάση την πρόταση για την κατά περιφέρειες εκλογή, τα όργανα αυτά θα είναι πολύ πιο αντιπροσωπευτικά της βούλησης των μελών. Δεν έχουμε λοιπόν κανένα λόγο να φοβόμαστε ούτε την απευθείας εκλογή, ούτε τη συμμετοχή όλων των μελών σε αυτή τη διαδικασία. Όσο για τη λογοδοσία και τον έλεγχο, που ακούγονται πράγματι σαν επιχειρήματα, αυτά δεν έχουν κάποια θεωρητική και καταστατική βάση. Η Κεντρική Επιτροπή εξακολουθεί να είναι το κυρίαρχο όργανο μεταξύ δύο συνεδρίων και διατηρεί όλες τις αρμοδιότητές της. Με βάση συγκεκριμένες εξάλλου ρυθμίσεις το συνέδριο μπορεί να συγκληθεί και εκτάκτως και να καλέσει την Κεντρική Επιτροπή να λογοδοτήσει ακόμη και να επιβάλει τη διάλυσή της. Πραγματικά, δεν υπάρχει κάποια βάση ούτε σ’ αυτά τα επιχειρήματα.

Το πρώτο μέρος της συνέντευξης όπως δημοσιεύτηκε στην Αυγή της Κυριακής στις 13 Μαρτίου