Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι,

Για τεσσαρακοστή ένατη χρονιά μιλάμε για το Πολυτεχνείο, για τη γενναία εξέγερση των φοιτητών και του λαού κατά της τυραννίας που σηματοδότησε την αρχή του τέλους της χούντας των συνταγματαρχών. Ίσως δεν χρειάζεται καμία άλλη απόδειξη για το πόσο σημαντικό είναι το γεγονός στη νεότερη ελληνική Ιστορία.

Ειδικά τη φετινή επέτειο του Πολυτεχνείου πρέπει να τη ζήσουμε με βαθύ προβληματισμό και να τη δούμε σαν ευκαιρία αναστοχασμού και σαν ένα κάλεσμα σε δημοκρατική συσπείρωση και δράση.

Η εξέγερση του Νοέμβρη δεν έγινε σε ιστορικό και κοινωνικό κενό. Ήταν το ξέσπασμα ενός λαού που αρνήθηκε να μπει στον γύψο και να συμβιβαστεί με την κίβδηλη απόπειρα δήθεν φιλελευθεροποίησης ενός βαθιά αντιδημοκρατικού και αυταρχικού καθεστώτος που είχε καταλύσει το πολίτευμα. Ήταν το αποτέλεσμα πολιτικών και κοινωνικών ζυμώσεων που ωρίμαζαν για χρόνια στο εσωτερικό της κοινωνίας και, ιδίως, της νεολαίας. Ακόμα και πριν το πραξικόπημα και την επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας. Δεν επρόκειτο, δηλαδή, για ένα τυχαίο σημείο στον χρόνο, αλλά τοποθετείται σε ένα ιστορικό συνεχές.

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου ολοκληρώνει με τον καλύτερο τρόπο την πορεία του αντιδικτατορικού αγώνα στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Η αντίσταση του λαού μας και των δημοκρατικών πολιτικών δυνάμεων ξεκινά από την πρώτη μέρα της επιβολής της ξενοκίνητης, αμερικανόπνευστης, στρατιωτικής χούντας. Στα ξερονήσια, με πρώτες τη Γυάρο και τον Άη Στράτη, στις φυλακές και τα κολαστήρια βασανιστηρίων, με πρώτη την ΕΑΤ-ΕΣΑ. Στις διαδηλώσεις και τις τεράστιες συναυλίες ενίσχυσης σ’ όλες τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Στην εξέγερση της Νομικής λίγους μήνες πριν, τον Φεβρουάριο του ’73, το Κίνημα του Ναυτικού.

Οι τεράστιες αντιστασιακές μορφές του Αλέκου Παναγούλη, του Σπύρου Μουστακλή, του Μίμη Δαρειώτη. Οι χιλιάδες κομμουνιστές, αριστεροί και δημοκράτες από όλο το πολιτικό φάσμα που έδιναν καθημερινές μάχες. Αυτοί κράτησαν άσβεστη την ελπίδα για μια πατρίδα δημοκρατική που ο λαός της αγωνίζεται για προκοπή, για ειρήνη, συνανάπτυξη και σταθερότητα στα Βαλκάνια, τη Μεσόγειο, την Ευρώπη.

Συγχρόνως, η εξέγερση του Πολυτεχνείου ήταν το σημείο-αρχή, μια και οκτώ μήνες μετά ο πρώτος βασικός στόχος επετεύχθη. Η χούντα έπεσε. Το Πολυτεχνείο ήταν η δυναμική παρέμβαση της κοινωνίας στο ιστορικό γίγνεσθαι. Αυτή άνοιξε τον δρόμο για την τελική κατάρρευση της χούντας και την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Είναι αλήθεια πως η αποκατάσταση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας έγινε και μέσα από συμβιβασμούς και εν μέσω της Κυπριακής τραγωδίας, την οποία προκάλεσε η χούντα και δυστυχώς συνεχίζεται.

Σαράντα εννιά  χρόνια μετά, το Πολυτεχνείο όχι μόνο δεν έχει χάσει τίποτε από τη λάμψη του, αλλά συγκινεί το ίδιο εκείνους που έχουμε μνήμες από εκείνη την εποχή, ως και εκείνους και εκείνες που για πρώτη φορά διαβάζουν τα σχετικά κείμενα, βλέπουν τις εικόνες και ακούνε τα συνθήματα του ραδιοσταθμού του Πολυτεχνείου.

Και αυτό καθιστά ακόμα πιο προβληματικό το γεγονός ότι σήμερα η Εξέγερση του Πολυτεχνείου δεν διδάσκεται στα σχολεία μας, αλλά επαφίεται στις προηγούμενες γενιές να μεταδώσουν τη γνώση και τα συναισθήματα εκείνης της λαμπρής στιγμής της νεότερης ελληνικής Ιστορίας στις νεότερες. Ως σήμερα, η εμπειρία του Πολυτεχνείου μεταδίδεται ως βίωμα, ως αφήγηση και όχι ως μια διαδικασία διδασκαλίας που μπορεί σε κάποιο βαθμό να είναι και κάπως διεκπεραιωτική.

Αναρωτιέται, όμως, κανείς για ποιον λόγο συμβαίνει αυτό. Είναι, άραγε, ένα δείγμα ότι η Πολιτεία μας δεν νιώθει ακόμα έτοιμη να εντρυφήσει σε αυτά τα γεγονότα στις πολλές διαστάσεις τους; Πρέπει να περιμένουμε να πάρουν την πατίνα του χρόνου, που οπωσδήποτε απαλύνει κάποιες από τι πιο αιχμηρές τους γωνίες; Ή μήπως η Πολιτεία δεν αισθάνεται πάντα άνετα με την επανάληψη των συνθημάτων του Πολυτεχνείου σήμερα;

Γιατί,  δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτά τα συνθήματα, με πρώτο το “ψωμί-παιδεία-ελευθερία”, είναι συγχρόνως και τα κυρίαρχα αιτήματα της κοινωνίας και στις μέρες μας. Αιτήματα που ακόμα παραμένουν μεγάλα ζητούμενα και αφορμές για νέους αγώνες και διεκδικήσεις. Άλλωστε, από την ίδια τη φύση τους απαιτούν συνεχή πάλη και ανανέωση. Ούτε το ψωμί, ούτε η παιδεία ούτε η ελευθερία δόθηκαν ποτέ σε κανέναν χωρίς να τα διεκδικήσει. Και όταν παύει να τα διεκδικεί, θεωρώντας τα ως δεδομένα, τότε είναι που κινδυνεύει να τα χάσει.

Από αυτήν την άποψη, στο ιστορικό παρόν μας, ένα αόρατο νήμα μας συνδέει με το Πολυτεχνείο τον Νοέμβρη του 1973. Ο καθένας μας μπορεί όχι μόνο να το νοηματοδοτήσει, αλλά να το εντάξει στην καθημερινότητα, σε αυτά που συγκροτούν μια ελεύθερη, δημοκρατική και ανοικτή κοινωνία που παρέχει τα θεμελιώδη δημόσια αγαθά στους πολίτες της και συνεχίζει να προοδεύει και να εξελίσσεται.

Και δεν μπορούμε σήμερα να μην προβληματιστούμε για την ποιότητα της δημοκρατίας μας, για το πόσο εύρυθμα ή όχι λειτουργούν οι θεσμοί της, για το εάν ανταποκρίνεται και σε ποιο βαθμό στο όραμα και τα αιτήματα της εξέγερσης του Νοέμβρη του ’73.

Σήμερα έχουμε να αντιμετωπίσουμε την επικινδυνότητα μιας διεθνούς κατάστασης που έχει ξαναφέρει τον πόλεμο στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Την αβεβαιότητα και την αστάθεια ενός εξαιρετικά ρευστού διεθνούς περιβάλλοντος που δεν έχει βρει ακόμα τις νέες ισορροπίες του. Τις απειλές για την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα της χώρας από έναν αναθεωρητικό γείτονα που αισθάνεται ισχυροποιημένος.

Έχουμε να αντιμετωπίσουμε τα αδιέξοδα ενός οικονομικού συστήματος που έχει γιγαντώσει τις κοινωνικές ανισότητες. Τα μνημόνια πριν, η ακρίβεια αυτής της περιόδου είναι ο σύγχρονος τρόπος που παράγει και αναπαράγει τις ανισότητες. Η κοινωνική συνοχή είναι εξαιρετικά εύθραυστη, καθώς ο κόσμος βιώνει τη ματαίωση της προοπτικής μιας δικαιότερης κοινωνίας, με κοινωνική κινητικότητα και οικονομική ευημερία και ασφάλεια, με δουλειά και προκοπή, με δημόσια υγεία και παιδεία υψηλού επιπέδου.

Έχουμε να αντιμετωπίσουμε πολύ σοβαρές προκλήσεις στη λειτουργία του δημοκρατικού μας πολιτεύματος και των θεσμών της Πολιτείας. Η πολιτική ζωή της χώρας βρίσκεται όμηρος μιας νοσηρής ατμόσφαιρας που έχει δημιουργηθεί από την υπόθεση των παράνομων υποκλοπών. Και είναι, χωρίς άλλο, μέγιστη πρόκληση, όταν η κυβέρνηση συγκαλύπτει με ευφάνταστους τρόπους την παρακολούθηση αντιπάλων και φίλων.

Είναι επείγουσα η ανάγκη εξεύρεσης μιας διεξόδου από αυτήν την κατάσταση. Και η μόνη διέξοδος είναι, και πάλι, η συνεργασία των προοδευτικών και δημοκρατικών δυνάμεων της χώρας. Για να υλοποιηθεί ο εναλλακτικός πολιτικός δρόμος με την κοινωνία στο επίκεντρο. Για να ακυρωθούν όλα τα σενάρια μιας ψευδεπίγραφης δήθεν οικουμενικής συνεργασίας που καμία δημοκρατική διέξοδο δεν δίνουν, αλλά προσφέρουν άλλοθι στους υπαίτιους για το σημερινό αδιέξοδο. Γιατί, σε τελική ανάλυση, δεν είναι όλες οι πολιτικές δυνάμεις ίδιες.

Οφείλουμε, λοιπόν, να βάλουμε σήμερα τον πήχη ψηλά στη λογοδοσία, στο κράτος δικαίου, στον έλεγχο της εξουσίας από τον λαό, από τη Βουλή, από τον Τύπο και από την οργανωμένη σε συλλογικότητες κοινωνία. Πρόκειται για αίτημα δημοκρατίας, πολιτικής σταθερότητας και κοινωνικής συνοχής. Είναι, συγχρόνως, αίτημα και καθήκον όλων των δημοκρατικών πολιτικών δυνάμεων και κάθε δημοκρατικού πολίτη.

Για όλους αυτούς τους λόγους, η δημοκρατική εγρήγορση δεν είναι απλά θεμιτή: είναι αναγκαία. Είναι το χρέος μας απέναντι στη ζωντανή μνήμη του Πολυτεχνείου. Και είναι αυτή η ζωντανή μνήμη, καθαρή και περισσότερο επίκαιρη από ποτέ, που συνεχίζει να εμπνέει και ενεργοποιεί τον δημοκρατικό λαό μας. Γι’ αυτό, άλλωστε, έχει γίνει τόσες φορές και με τόσους τρόπους στόχος κάθε είδους αντιδραστικών, αρνητών και αναθεωρητών.

Κάποιοι θα επιθυμούσαν να αφαιρέσουν την ουσία από κάθε εκδήλωση λαϊκής ιστορικής μνήμης και τιμής. Συνεχίζουν να φοβούνται και να απεχθάνονται το Πολυτεχνείο, τους συμβολισμούς του και τα διαχρονικά μηνύματα του. Αυτό, όμως, δείχνει τη σπουδαιότητα του για το σήμερα. Και αυτός είναι ο καλύτερος λόγος για εμάς να συνεχίσουμε να αντλούμε έμπνευση και δύναμη από αυτό.