Παραβατικότητα ανηλίκων και κοινωνική αντιμετώπιση

Τα περιστατικά παραβατικότητας των νέων έχουν γίνει αιτία έντονου προβληματισμού σε καθημερινή βάση. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας, 1.353 παιδιά συνελήφθησαν για διάφορα εγκλήματα το 2023 και δημιουργήθηκαν 1.201 δικογραφίες σε ισάριθμες υποθέσεις. Από τα εγκλήματα, 292 σχετίζονται με κλοπή και ληστεία, 242 με παραβιάσεις του ΚΟΚ, 86 με σωματικές βλάβες, 75 με εξαρτησιογόνες ουσίες, 28 με παραβιάσεις των νόμων περί όπλων και 17 με βιασμό και σεξουαλική επίθεση. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου ανήλικοι εμπλέκονται σε παράνομες δραστηριότητες και συμμορίες ακόμη και πριν γίνουν 12 ετών. Έναν σημαντικό ρόλο διαδραματίζει το οικογενειακό περιβάλλον και ίσως η αύξηση του φαινομένου συνδέεται κατά κάποιον τρόπο και με την αυξημένη επιρροή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης τα τελευταία χρόνια.
Σε κάθε περίπτωση, η ανησυχία δεν είναι μόνο ο αριθμός των περιστατικών αλλά και οι μορφές βίας. Τα πρόσφατα στοιχεία δείχνουν αύξηση της συχνότητας βιασμού και ληστείας καθώς και κατοχή όπλων και ναρκωτικών. Υπάρχουν περιπτώσεις που ανήλικα παιδιά προσλαμβάνονται από ομάδες του οργανωμένου εγκλήματος για να εκτελούν εντολές, όπως η διακίνηση ναρκωτικών στα σχολεία, ενεργώντας προκλητικά, με παιχνίδια εξουσίας και κατέχοντας όπλα. Ο αριθμός των περιπτώσεων βίας που διαπράττονται από ανήλικους είναι πλέον υπερβολικά αυξημένος στην καθημερινότητα. Επίσης, η εμπλοκή των κοριτσιών σε βίαιες, εγκληματικές και αντικοινωνικές συμπεριφορές δεν ήταν συνηθισμένη μέχρι πριν από λίγα χρόνια, αλλά πλέον είναι ένα νέο ανησυχητικό στοιχείο.
Με βάση τα ανωτέρω, η πρόληψη της νεανικής παραβατικότητας αποτελεί πρωτίστως καθήκον του κράτους, το οποίο πρέπει να λάβει μέτρα για τη μείωση των οικονομικών ανισοτήτων, της ανεργίας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Η μαζικοποίηση, η εξάπλωση του Διαδικτύου και οι συνεχείς οικονομικές και κοινωνικές κρίσεις προκαλούν απότομη αύξηση του φαινομένου της παραβατικότητας των ανηλίκων και επηρεάζουν τις μορφές εκδήλωσής της. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις όχι μόνο το κράτος αλλά και τα σχολεία παίζουν ρόλο αποτρεπτικό και κατασταλτικό.
Η νεανική εγκληματικότητα μπορεί να προληφθεί σε επίπεδο κοινωνικό αν ληφθούν σημαντικά μέτρα βελτίωσης των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών διαβίωσης, η προώθηση αξιών, όπως ο σεβασμός των άλλων, η ενίσχυση του ρόλου της οικογένειας ως παράγοντα κοινωνικοποίησης, η παροχή ευκαιριών εκπαίδευσης και απασχόλησης. Επίσης, σε νομικό επίπεδο, μπορεί να αποφευχθεί η εφαρμογή κατασταλτικών μέτρων με «θεραπευτικά», θεσμικού χαρακτήρα, και να ληφθούν υπόψη η «επιείκεια», που αποτελεί προτεραιότητα, η αποφυγή στιγματισμού με την εφαρμογή αναμορφωτικών μέτρων που ενισχύουν την εποπτεία/υποστήριξη των ανηλίκων μέσω επιτήρησης από επιτηρητές ή, αν είναι χρήστες ναρκωτικών, με ένταξη σε κατάλληλο πρόγραμμα συμβουλευτικής, τονώνοντας τις θετικές πτυχές της προσωπικότητας του ανήλικου, ακόμη και με κοινωφελή εργασία.
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω και το γεγονός ότι ο ανήλικος είναι μια ξεχωριστή προσωπικότητα που δεν έχει ακόμη διαμορφωθεί, το επίσημο κράτος θα πρέπει πρωτίστως να λαμβάνει προληπτικά μέτρα για μια διαφορετική μεταχείριση και να προβαίνει όχι στον εγκλεισμό και στην ιδρυματοποίησή του.

Ευγενία (Τζένη) Βαμβακά, πρώην βουλευτής Β΄ Πειραιά του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ., κοινωνιολόγος με κατεύθυνση την Εγκληματολογία