Το πιο σημαντικό που μπορεί να πει κάποιος για τον Παναγούλη:  Ότι με τον ηρωισμό του και έγινε ένα από τα ισχυρότερα πρόσωπα - σύμβολα του αντιδικτατορικού αγώνα. Το πρόσωπό του ταυτίστηκε με τους αγώνες για δημοκρατία, κερδίζοντας μάλιστα τον θαυμασμό και τον σεβασμό του δημοκρατικού κόσμου ανεξάρτητα από ιδεολογία και πολιτική τοποθέτηση.

Αυτό που καταξίωσε τον Παναγούλη ως σύμβολο του αντιδικτατορικού αγώνα, ήταν η απόπειρα δολοφονίας του  δικτάτορα Παπαδόπουλου, η στάση του στην δίκη και τα βασανιστήρια τα οποία υπέστη.

Η απόπειρα κατά του Παπαδόπουλου, έγινε στις 13 Αυγούστου 1968. Μέσα σε συνθήκες βαθειάς δικτατορίας, και σε μια εποχή που η κοινή αίσθηση ήταν ότι ο κόσμος είχε παραδοθεί αμαχητί στην χούντα.

Η απόπειρα κατά του Παπαδόπουλου ξύπνησε συνειδήσεις στον πλατύ κόσμο. Ενδυνάμωσε το φρόνημα του δημοκρατικού κόσμου, που ήταν βυθισμένος στην παραίτηση και την απάθεια.

Και ταυτόχρονα, έδωσε αισιοδοξία και δύναμη στις αντιδικτατορικές οργανώσεις, δίνοντας το μήνυμα ότι η χούντα είναι τρωτή. .

Η απόπειρα δολοφονίας του επικεφαλής της χούντας, ήταν από την αρχή μια ενέργεια νομιμοποιημένη στις δημοκρατικές συνειδήσεις.

Όχι μόνο λόγω των εγκλημάτων που έχει διαπράξει η χούντα. Αλλά και γιατί στην ελληνική παιδεία η δολοφονία του τύραννου θεωρείται κορυφαία πράξη αντίστασης, από την εποχή του Αρμόδιου και του Αριστογείτονα.

Η δίκη του, η άρνησή του να δεχτεί χάρη, και τα φριχτά βασανιστήρια στα οποία υποβλήθηκε, πέρασαν τα ελληνικά σύνορα. Και συνέβαλαν στην ανάπτυξη ενός κύματος  αλληλεγγύης στις χώρες της Ευρώπης, που ζητούσε την διεθνή απομόνωση της χούντας.

Στην μεταπολίτευση, αγωνίστηκε για την ολοκλήρωση της μετάβασης στη δημοκρατία. Και γι αυτό ζητούσε πλήρη κάθαρση, και ηθική καταδίκη των πολιτικών που συνεργάστηκαν με την δικτατορία.

Η πρωτοβουλία του αυτή απηχούσε το κοινό περί δικαίου αίσθημα, μιας κοινωνίας, που έβλεπε την κάθαρση να περιορίζεται σε μια δεκάδα αξιωματικών, την ίδια στιγμή που χιλιάδες χουντικά στοιχεία έβρισκαν την θέση τους στο μεταπολιτευτικό πολιτικό σύστημα, τους θεσμούς, τον κρατικό μηχανισμό και τον στρατό.

Γι αυτό και ο θάνατός του συγκλόνισε τον δημοκρατικό κόσμο, ο οποίος τον έκλαψε σαν ήρωα.     

Η πολιτική προσωπικότητα του Παναγούλη, έχει επισκιάσει κάπως το ποιητικό του έργο. ΜΕ εξαίρεση ίσως τα ποιήματα που μελοποίησε ο Θεοδωράκης. 

Αλλά τα ποιήματά του είναι συγκλονιστικά, γεμάτα ένταση. Γραμμένα μέσα στην φυλακή, είναι γεμάτα αποφασιστικότητα και ελπίδα. 

Τα ποιήματα αυτά, απολύτως συνεπή με την εικόνα και τις πράξεις του, δείχνουν ένα άνθρωπο ο οποίος έχει στρατεύσει την λογική και το συναίσθημά του, σε μία και μόνο υπόθεση, την υπόθεση της δημοκρατίας και της ελευθερίας. 

Τα ποιήματα αυτά θα έπρεπε να διδάσκονται στα σχολεία.

Αν και ο Αλέκος Παναγούλης δεν εντάχθηκε ποτέ στην αριστερά, τόσο στην ιδεολογία όσο και στην πολιτική του συγκρότηση, υπάρχει ατόφιο το πνεύμα της Εθνικής Αντίστασης.

Γι αυτό, παρ όλο που η αριστερά έχει προσφέρει πάρα πολλούς μάρτυρες στην υπόθεση των δημοκρατικών αγώνων, πριν και κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, από τον Λαμπράκη, τον Πέτρουλα, τον Τσαρουχά και τον Χαλκίδη, μέχρι τους δεκάδες άλλους νεκρούς και τους χιλιάδες φυλακισμένους, εξορισμένους και βασανισμένους, ο Αλέκος Παναγούλης στη συλλογική συνείδηση του κόσμου της αριστεράς ήταν και είναι πάντα στη πρώτη γραμμή των ηρώων, των αγωνιστών που δε λογάριασαν τη ζωή τους στον αγώνα για τη δημοκρατία.

3.

Το 1974, η Ελλάδα μπήκε σε έναν καινούριο πολιτικό κύκλο, με ώριμο το αίτημα να καλυφθεί το δημοκρατικό έλλειμμα της μετεμφυλιακής περιόδου.

ΝΑ υπάρξει δηλαδή δημοκρατία σε όλα τα κοινωνικά επίπεδα, ελευθερία λόγου και πολιτικής δράσης.

Η αποκατάσταση αυτή, δεν έγινε αυτόματα. Κράτησε πολλά χρόνια και προχώρησε ακόμα και με κοινωνικούς αγώνες, συγκρούσεις, πισωγυρίσματα  και καθυστερήσεις.

Από την άλλη η μεταπολίτευση έχει και άλλα χαρακτηριστικά. Πρώτα από όλα την διέγερση ενός αιτήματος για εθνική ανεξαρτησία από τις ΗΠΑ.

Για το δικαίωμα δηλαδή, να αποφασίζει ο ελληνικός λαός μόνος του για αυτά που τον αφορούν.

Και δεύτερον την διεκδίκηση ενός καλύτερου επιπέδου διαβίωσης για μεγάλα κοινωνικά στρώματα που ζούσαν σε δύσκολες οικονομικές συνθήκες. 

ΜΕ τα παραπάνω δεδομένα, ο κύκλος της Μεταπολίτευσης έχει κλείσει. Σήμερα δεν υπάρχει πρόβλημα ελευθερίας λόγου.

Υπάρχει όμως πρόβλημα μαζικής χειραγώγησης από την εξουσία, μέσα από το μιντιακό σύστημα. Και η χειραγώγηση των μυαλών και των συνειδήσεων είναι σοβαρότατο πρόβλημα για την δημοκρατία.

Σήμερα η εξάρτηση της χώρας δεν είναι από ένα ξένο κράτος. Η εξάρτηση είναι από ένα παγκόσμιο οικονομικό σύστημα που βασίζεται ανοιχτά στον κυνισμό, στη συσσώρευση κερδών για μια παγκόσμια ολιγαρχία.

Και  το οποίο, αφού πριν από μερικούς μήνες έφτασε στα πρόθυρα της κατάρρευσης, και αφού διασώθηκε με ποταμούς δημοσίου χρήματος, σήμερα έχει ανακτήσει την δύναμη να δεσμεύει χώρες, να κατευθύνει κυβερνήσεις και να καταστρέφει οικονομίες.

Το σύστημα αυτό είναι νομιμοποιημένο πολιτικά και μόνο πολιτικά μπορεί να πολεμηθεί. Με αμφισβήτηση των κανόνων του από την κοινωνία, και με ισχυρή πίεση στις κυβερνήσεις.

Σήμερα οι βαθιές ιδεολογικές διαφορές που χώριζαν τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια τα κόμματα εξουσίας, έχουν εκμηδενιστεί. Το καθένα, απλά, διεκδικεί για λογαριασμό του περισσότερη συνέπεια, νοικοκυροσύνη και αξιοπιστία. Δηλαδή πράγματα που ήδη όφειλαν να έχουν και τα οποία συνήθως χάνουν μόλις έρθουν στην εξουσία.

Αλλά η σημερινή κατάσταση είναι έργο και των δύο. Είναι έργο του κοινωνικού και πολιτικού συνασπισμού εξουσίας που κυβέρνησε τη χώρα από τη μεταπολίτευση και μετά.

Και οι τεράστιες κοινωνικές ανισότητες, και η οικοδόμηση ενός χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού που κατέρρευσε πλήρως, και η απουσία παραγωγικού μοντέλου και το πελατειακό κράτος.

Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι σήμερα φαίνεται να κλείνει ο κύκλος της μεταπολιτευτικής οικονομικής ανάπτυξης. Νέα φτωχά στρώματα έχουν διαμορφωθεί και εξαπλώνονται ταχύτατα. Και οι μέρες που έρχονται φαίνεται ότι θα είναι πολύ σκοτεινές και δύσκολες.

Και φαίνεται να κλείνει αποτυχημένος, παρά το γεγονός ότι πρόσφερε τη μακροβιότερη περίοδο πολιτικής σταθερότητας στη σύγχρονη ιστορία του τόπου, κλείνει αποτυχημένος. 

Με τη δημοκρατία όπως την φανταζόταν η πλειοψηφία του ελληνικού λαού το 1974, θα ήταν αδιανόητο να εκχωρείται σήμερα από την κυβέρνηση κυριαρχία σε διεθνείς οικονομικούς οργανισμούς.

Και δεν εννοούμε μόνο τα μέτρα που μας φέρνει η κερδοσκοπική πίεση και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.

Αλλά και την προθυμία με την οποία η κυβέρνηση ακολουθεί αυτό τον δρόμο. Και μάλιστα έξι μήνες αφού κέρδισε τις εκλογές, με εντελώς διαφορετικές δεσμεύσεις.

Θα έγραφε ο Παναγούλης για όσους κάνουν τέτοιες επιλογές…

Το πρώτο θύμα των τυράννων

Είναι το πνεύμα το δικό τους

Πρώτα σʼ αυτό φορούν αλυσίδες

Και αυτό που έχουμε σήμερα μπροστά μας είναι θέμα δημοκρατίας και σεβασμού στη δημοκρατική πλειοψηφία. Και ως τέτοιο πρέπει πρώτα-πρώτα να γίνει κατανοητό το σημερινό πρόβλημα.

Αλλά το ζήτημα της δημοκρατίας, δεν ήταν μόνο ζήτημα πολιτεύματος. Ήταν ένα αίτημα, μέσα από το οποίο θα άνοιγε ο δρόμος για περισσότερη κοινωνική δικαιοσύνη. Για εργασιακά δικαιώματα, για αξιοπρεπή ζωή, για κοινωνικό κράτος.

Και αυτό το ζήτημα είναι σήμερα ξανά ορθάνοιχτο μπροστά μας.

Όταν στον ελληνικό λαό επιβάλλεται μέσω της κυβέρνησής του μια πολιτική που θα οδηγήσει στην ύφεση, την φτώχεια και την ανεργία, που επιχειρεί να κατεδαφίσει την δημόσια κοινωνική ασφάλιση, και να ιδιωτικοποιήσει κάθε δημόσιο αγαθό που έχει απομείνει.

Όταν η κυβέρνηση φτάνει στο σημείο να κλείνει συμφωνίες με διεφθαρμένους οίκους που έχουν καταδικαστεί για το σκάνδαλο της ΕΝΡΟΝ, για να εγκαταστήσουν ελεγκτές σε υπουργεία και ασφαλιστικά ταμεία.

 Πρόκειται για το τέλος της πολιτικής.

Αυτό δεν μπορεί να γίνει ανεκτό.  Δεν μπορεί άλλο να δοκιμάζεται η Δημοκρατία με τέτοιο τρόπο. Και σήμερα έχουμε πολλούς λόγους να το λέμε αυτό. Έχουμε πολλούς λόγους να συμφωνήσουμε με την παρέμβαση 10 επιστημονικών φορέων εναντίον της προσφυγής στο ΔΝΤ.

Ο ελληνικός λαός πρέπει να εκφραστεί. Να εκφραστεί εάν αποδέχεται να ψηφίζει άλλα, και άλλα να γίνονται.

Εάν αποδέχεται να μην υπάρχουν συντάξεις, να διαλύονται νοσοκομεία, σχολεία και δημόσιες υπηρεσίες.

Δεν δικαιούται η κυβέρνηση να ανακατέψει το ΔΝΤ και να υιοθετήσει την ατζέντα του με δεδομένη την αντίθεση της συντριπτικής πλειοψηφίας του ελληνικού λαού.

Υπʼ  αυτή την έννοια το λιγότερo που θα όφειλε να κάνει μια κυβέρνηση που σέβεται τον εαυτό της και τη λαϊκή κυριαρχία, θα ήταν πρώτου βάλει την υπογραφή της στην εκχώρηση δικαιώματος άσκησης οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής στους κηδεμόνες του ΔΝΤ, να ζητήσει τη λαϊκή ετυμηγορία, προκαλώντας  δημοψήφισμα.

43 χρόνια μετά τη κατάλυση της δημοκρατίας από τους συνταγματάρχες και 36 χρόνια από την αποκατάσταση της, βρισκόμαστε ήδη σε έναν νέο κύκλο, σε μια νέα δοκιμασία για τον τόπο.

Και το ζητούμενο οι ακραίες οικονομικές εξελίξεις με τις κοινωνικές τους επιπτώσεις να μην οδηγήσουν σε εξίσου ακραίες και αρνητικές πολιτικές εξελίξεις. Η να οδηγήσουν σε πολιτικές εξελίξεις με θετικό και όχι αρνητικό πρόσημο.

Φτάσαμε στο απερίγραπτο, ορισμένοι επιχειρηματίες, ή αεριτζήδες, που πλούτισαν από τη σπατάλη του δημόσιου χρήματος, από την εκποίηση του δημόσιου πλούτου, και από λοιπές κερδοσκοπικές δραστηριότητες, να λένε ότι πρέπει να δεχτούμε τη μείωση των μισθών που ζητάει το ΔΝΤ.

Να καλύψουν δηλαδή οι εργαζόμενοι τα κενά των δημόσιων ταμείων που δημιουργήθηκαν για να γεμίσουν οι δικές τους τσέπες.

Και μπορεί το πολιτικό σύστημα να παραπαίει. Να υπάρχει κρίση εκπροσώπησης αλλά να χουμε το νου μας γιατί από το κακό υπάρχει και το χειρότερο. Και  το τελευταίο που χρειάζεται η Ελλάδα αυτή τη στιγμή, είναι κάποιους αυτόκλητους μεσσίες που θέλουν να μοιάσουν στο Μπερλουσκόνι.

Απαραίτητη, λοιπόν, προϋπόθεση για να ελπίζουμε σε θετικότερες εξελίξεις είναι να βγουν στο προσκήνιο οι κοινωνικές δυνάμεις. Να ενεργοποιηθεί ο λαϊκός παράγοντας.

Με αίτημα αυτή τη φορά την απελευθέρωση της κοινωνίας και της δημοκρατίας από τους σημερινούς οικονομικούς καταναγκασμούς.

ΜΕ αυτή την έννοια, σε στιγμές που η κοινωνία φαίνεται τρομοκρατημένη, απαισιόδοξη και βυθισμένη στην παραίτηση, είναι καλό να θυμόμαστε τι δύναμη μπορεί να απελευθερώσουν από τις φοβισμένες  ψυχές των ανθρώπων πρότυπα σαν τον Αλέκο Παναγούλη.

Ο Παναγούλης έδωσε ένα υπόδειγμα αγωνιστικής στάσης απέναντι σε μια εξουσία που φαινόταν πανίσχυρη αλλά όπως αποδείχτηκε δεν ήταν. Και αυτό ο Παναγούλης το έβλεπε ακόμα και μέσα στην απομόνωση όταν έγραφε…

Από το ποίημα «Δες το Λαό»

Σημαίες κόκκινες στο αίμα του βαμμένες
Δες τα φοβερά τʼ αγώνα τα πανιά
Στις λευτεριάς τʼ αγέρι να φουσκώνουν
 Δες τις μορφές που χρόνια βαφτιζότανε στον πόνο
Της νίκης μας να σέρνουν το χορό
Δες μια ανάσταση για το λαό
Όπως αυτός την καρτερά
Όμοια μʼ αυτή που θάρθει.

Και κατάφερε να αποδείξει ότι καμία εξουσία δεν είναι πανίσχυρη. Αυτό είναι κάτι που πρέπει πάντα να έχουμε στο μυαλό μας.

Να πιστέψουμε πάλι στην ανάσταση του λαού μας.»