Ομιλία της βουλεύτριας Β’ Αθήνας, Βασιλικής Κατριβάνου, εισηγήτριας του ΣΥΡΙΖΑ κατά την συζήτηση στην Ολομέλεια της Βουλής του ν/σ για το Σύμφωνο συμβίωσης

Μια φίλη μου λεσβία, ακτιβίστρια, μου είπε πριν δυο μέρες:
«Είναι απίστευτο συναίσθημα, ξαφνικά, ενώ φυσικά και το ξέρεις, να νιώθεις ότι υπάρχεις, ότι είσαι ορατή, ότι αναγνωρίζεσαι. Αντιλαμβάνομαι αλλιώς τον εαυτό μου με το σύμφωνο, θετικά – και  όχι μέσα από τα αρνητικά κοινωνικά στερεότυπα».
Και ένας  άλλος φίλος γκέι έλεγε:
«Τόσα χρόνια ακτιβιστής, και η μάνα μου το συνειδητοποίησε τώρα με το σύμφωνο ότι είμαι εντάξει, ότι δεν είμαι το πρόβλημα, αλλά το πρόβλημα είναι η ομοφοβία των άλλων».
***
Το σύμφωνο λοιπόν, το διευρυμένο σύμφωνο για τα ομόφυλα και ετερόφυλα ζευγάρια. Κάτι στοιχειώδες και αυτονόητο. Μπορούμε,  αλήθεια, να χαιρόμαστε για κάτι τόσο στοιχειώδες, να το θεωρούμε σημαντικό; Γιατί, αν το καλοσκεφτούμε, άξιο συζήτησης δεν είναι ότι θεσμοθετείται το σύμφωνο, αλλά το ότι χρειάστηκε τόσος χρόνος, τόσοι αγώνες, ιδίως της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας για να γίνει – της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, που τη βλέπω σήμερα και στα θεωρεία και έξω από τη Βουλή. Ότι υπήρξε τόση δυσκολία από πλευράς του ελληνικού κράτους, παρότι αυτό αποτελούσε ρητή υποχρέωσή του, μετά την καταδικαστική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου.
Επειδή λοιπόν το αυτονόητο δεν υπήρξε καθόλου αυτονόητο, ναι, μπορούμε να χαιρόμαστε. Σήμερα είναι μια μεγάλη στιγμή, όχι μόνο για τη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα, αλλά  γενικότερα για την ισονομία και τα δικαιώματα στην Ελλάδα. Γιατί με το σύμφωνο που θεσμοθετείται γίνονται δύο αποφασιστικά βήματα.
Το πρώτο είναι η άρση των διακρίσεων σε βάρος συμπολιτών μας λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού. Και το δεύτερο είναι η γενικότερη αναβάθμιση του συμφώνου συμβίωσης, για ομόφυλα και ετερόφυλα ζευγάρια. Αναγνωρίζονται οι οικογενειακοί δεσμοί μεταξύ των μερών και επιτέλους αναγνωρίζονται και στα μέρη του συμφώνου, όπως και στους συζύγους, όλα τα δικαιώματα: ασφαλιστικά, συνταξιοδοτικά, εργασιακά, φορολογικά, κληρονομικά κτλ).
Το διευρυμένο σύμφωνο συμβίωσης αποτελεί σημαντικό βήμα στην κατεύθυνση της ισονομίας και των δικαιωμάτων. Ωστόσο, η σημασία του θα κριθεί και από τη συνέχεια: αν θα ανοίξει δηλαδή τον ορίζοντα για να προχωρήσουμε γρήγορα στα επόμενα βήματα, όπως η νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου για τα τρανς άτομα και ο πολιτικός γάμος (θέση του ιδρυτικού συνεδρίου του ΣΥΡΙΖΑ).
***
Πριν προχωρήσω, θα ήθελα, με βάση όσα λέχθηκαν τις προηγούμενες μέρες, και στον ευρύτερο δημόσιο χώρο, αλλά και εδώ, στη Βουλή, θα ήθελα να ξαναπώ μερικά πράγματα. Αυτονόητα, αλλά αναγκαία και αυτά:
α) Η ομοφυλοφιλία δεν είναι επιλογή. Είναι σεξουαλικός προσανατολισμός, είναι κομμάτι της φύσης του ατόμου, έτσι γεννιέται, κανείς δεν το επιλέγει.
β) Η ομοφυλοφιλία ασφαλώς δεν είναι «παρεκτροπή». Είναι υγιής έκφραση σεξουαλικού προσανατολισμού. Και αυτό είναι και θέμα πολιτικής αντίληψης και διαπίστωση της επιστημονικής κοινότητας. Κανονικά, δεν θα χρειαζόταν να το πω, το λέω όμως μια που τέτοιες επιθετικές ομοφοβικές απόψεις ακούστηκαν και στις αίθουσες της Βουλής.
γ)  Ακούστηκε, επίσης, πολύ ότι το τι κάνει ο καθένας στο κρεβάτι είναι ιδιωτική του υπόθεση. Μόνο που εδώ δεν μιλάμε γι’ αυτό. Το σύμφωνο δεν ασχολείται με το τι κάνει ο καθένας στο κρεβάτι του ή… το Κάμα Σούτρα. Το «τι κάνει ο καθένας στο κρεβάτι του», ναι,  δεν αφορά ούτε εμάς ούτε το κράτος. Το κανονίζει ο καθένας μόνος του. Αυτό όμως που μας αφορά και αποτελεί πρωταρχική υποχρέωση του κράτους είναι  να διασφαλίζει ότι όλοι οι πολίτες έχουν τα ίδια δικαιώματα --  και όχι να υπάρχουν δύο κατηγορίες και διακρίσεις, λόγω του σεξουαλικού προσανατολισμού τους. Το σύμφωνο συμβίωσης  αφορά τον δημόσιο βίο,  το να μην είσαι δηλαδή αόρατος, περιθωριοποιημένος, πολίτης βήτα κατηγορίας.
Και θα πω κάτι ακόμα: πέρα από τον  σεξουαλικό προσανατολισμό σε μια σχέση, ας μην ξεχνάμε και την αγάπη, που είναι η ίδια στα ομόφυλα και ετερόφυλα ζευγάρια. Και πρέπει να έχει τα ίδια δικαιώματα και την δημόσια αναγνώριση και χώρο να εκφραστεί και  να υπάρξει η αγάπη των ανθρώπων είτε είναι η σχέση ομόφυλη είτε ετερόφυλη.
Το σύμφωνο συμβίωσης λοιπόν ως δημόσια αναγνώριση μιας σχέσης αφορά το να μπορείς να ασφαλίσεις το σύντροφό σου ιδιαίτερα τώρα σε περιόδους κρίσης που ο άλλος μπορεί να είναι άνεργος. Να μπορείς  να πάρετε μαζί άδεια το καλοκαίρι, να συνυπηρετήσετε στην ίδια πόλη όπως ισχύει στον γάμο που κάνει εφικτή τη συμβίωση. Να μπορείς να είσαι μαζί του στην εντατική και να ενημερώνεσαι για  την υγεία του. Να μπορείς να μείνεις στο σπίτι σας όταν αυτός πεθάνει, το να μπορείς να κληρονομήσεις τα υπάρχοντά σας ύστερα από μια ζωή που τα μοιραστήκατε ή και τα αποκτήσατε  μαζί. Το να μπορείς, τέλος, να οραματιστείς τη ζωή τους με ένα μακροχρόνιο σύντροφο σε ένα πλαίσιο οικογενειακής ζωής.
Ακούστηκαν επίσης πολλά για τον σεβασμό στην παράδοση. Επ’ αυτού, θα παραθέσω μόνο λίγα λόγια από την αγόρευση του δικαστή Ρίτσαρντ Πόσνερ, στο ανώτατο ομοσπονδιακό δικαστήριο των ΗΠΑ εναντίον της απόφασης της πολιτείας του Γουισκόνσιν που απαγόρευε τους γάμους σε ομόφυλα ζευγάρια. Είπε ο Πόσνερ, μια μεγάλη μορφή της νομικής επιστήμης, που θεωρείται μάλιστα πολιτικά συντηρητικός, Ρεπουμπλικάνος:
 «Παλιότερα, η  παράδοση δεν επέτρεπε τον γάμο ανάμεσα σε λευκούς και μαύρους, ωστόσο αυτή η  παράδοση  ξεπεράστηκε.  H απαγόρευση του γάμου για τα ομόφυλα ζευγάρια αποτελεί μια παράδοση μίσους και άγριων διακρίσεων. Και η απόφαση του δικαστηρίου μάλιστα κατέληγε: «Αντικείμενο αυτής της υπόθεσης δεν είναι το αν οι γάμοι μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου είναι συνεπείς ή ασυνεπείς με τις διδασκαλίες μιας συγκεκριμένης θρησκείας, αν θα πρέπει να ενθαρρύνονται ή να αποθαρρύνονται. Πολύ απλά, αυτή η υπόθεση αφορά την ελευθερία και την ισότητα, τους δύο ακρογωνιαίους λίθους των δικαιωμάτων, που προστατεύονται από το Σύνταγμα των Ηνωμένων Πολιτειών».
 Η Ελλάδα δεν μπορεί να υστερεί σε θέματα δημοκρατίας. Το Σύνταγμα λέει ότι η οικογένεια αποτελεί θεμέλιο του έθνους αλλά  πουθενά δεν λέει ότι αυτό αφορά μόνο την ετερόφυλη οικογένεια. Η έννοια της οικογένειας μεταβάλλεται: Όσον αφορά τα ετερόφυλα ζευγάρια, παλιότερα υπήρχε μόνο ο θρησκευτικός γάμος, στη συνέχεια θεσμοθετήθηκε ο πολιτικός  γάμος, τα πράγματα αλλάζουν και εξελίσσονται.
Η Ελλάδα ήταν από τις τελευταίες χώρες της Ευρώπης όπου τα ομόφυλα ζευγάρια δεν διαθέτουν κάποιο πλαίσιο επίσημης αναγνώρισης της σχέσης τους. Ας μην ξεχνάμε, εδώ, ότι  η καθολική Ιρλανδία, με την τόσο ισχυρή δημόσια παρουσία της Εκκλησίας, έχει θεσπίσει τον πολιτικό γάμο για τα ομόφυλα ζευγάρια μετά από δημοψήφισμα,  όπου  το  62% αποφάσισε ότι δεν μπορούν να γίνονται διακρίσεις ως προς το φύλο των ανθρώπων που παντρεύονται.
Μια παρένθεση εδώ. Το νομοσχέδιο δεν αφορά την παιδοθεσία. Και θεωρώ εκ του πονηρού ότι πολλές τοποθετήσεις, τις προηγούμενες ημέρες, επικεντρώθηκαν με τρόπο δημαγωγικό στο θέμα αυτό, που το επικαλέστηκαν, ως φόβητρο,  ως δούρειο ίππο, ως μπαμπούλα, για να αρνηθούν, ουσιαστικά, το σύμφωνο αυτό καθαυτό. Και γι’ αυτό ακριβώς αισθάνομαι υποχρεωμένη να πω μια κουβέντα και για το ζήτημα αυτό.
 Οι επιστημονικές έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά στα ομόφυλα ζευγάρια αντιμετωπίζουν αντίστοιχα προβλήματα με τα παιδιά των ετερόφυλων ζευγαριών. Άλλωστε, τις περισσότερες φορές οι γονείς είναι πιο συνειδητοί γιατί το έχουν σκεφτεί και προσπαθήσει πολύ. Και το βασικό στοιχείο που χρειάζεται ένα παιδί είναι η αγάπη.
Προσωπικά, έζησα στην Αμερική σε ένα σπίτι μαζί με μια οικογένεια γυναικών λεσβιών,  καθηγήτριες στο πανεπιστήμιο που είχα σπουδάσει, που είχαν ένα μικρό παιδί τον Τίο.  Η ατμόσφαιρα αγάπης και δημιουργικότητας στην οποία μεγάλωνε το παιδί ήταν ζηλευτή. Στο σχολείο, το αναγνωστικό είχε οικογένειες ετερόφυλες και ομόφυλες. Κομμάτι του συλλόγου γονέων ήταν gay. Προβλήματα μπορεί να υπάρξουν σε όλες τις οικογένειες. Πόση βία και κακοποίηση δεν έχουμε δει στις ετερόφυλες οικογένειες, κι όμως  δεν αμφισβητούμε ότι μπορούν να έχουν παιδιά!
Τα λέω παρότι, όπως είπα, δεν αφορούν το νομοσχέδιο, γιατί θεωρώ απαράδεκτο να περιφέρεται ως φόβητρο η παιδοθεσία. Αν θέλουμε να συζητήσουμε το ζήτημα αυτό πρέπει να το συζητήσουμε σοβαρά, νηφάλια και επιστημονικά.
***
Μια τελευταία, επιμέρους παρατήρηση για το σύμφωνο, πριν προχωρήσω στα υπόλοιπα. Με το άρθρο 3 ορίζεται ότι την ακύρωση του συμφώνου μπορεί να ζητήσει όποιος έχει έννομο συμφέρον «οικογενειακής φύσης» καθώς και ο εισαγγελέας για λόγους δημόσιας τάξης. Επειδή η έκφραση περί δημόσιας τάξης μπορεί να δημιουργήσει παρερμηνείες, νομίζω πρέπει να σκεφτούμε μια άλλη διατύπωση. Για παράδειγμα, «καθώς και ο εισαγγελέας αυτεπαγγέλτως, αν το σύμφωνο είναι άκυρο για τους λόγους του προηγούμενου άρθρου».
***
Το νομοσχέδιο, δεν περιορίζεται στο σύμφωνο συμβίωσης. Θα ήταν λάθος να μείνουμε μόνο σε αυτό. Αναφέρω κάποιες από τις υπόλοιπες σημαντικές διατάξεις.
* Τη δημιουργία  του «Εθνικού Συμβουλίου κατά του Ρατσισμού και της Μισαλλοδοξίας»,   το οποίο θα προβαίνει στο σχεδιασμό πολιτικών πρόληψης και καταπολέμησης του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας προς διασφάλιση της προστασίας ατόμων και ομάδων που στοχοποιούνται
* Η τροποποίηση της διάταξης για το έγκλημα που τελείται με ρατσιστικά χαρακτηριστικά και η αντικειμενικοποίηση των κριτηρίων του. Η διάταξη θέτει εξωτερικά αντικειμενικά κριτήρια και απομακρύνεται από έννοιες όπως το μίσος, που προϋποθέτουν καταβύθιση στον ψυχικό κόσμο του δράστη.
Και χαιρόμαστε ιδιαίτερας με την απόφαση του Υπουργείου να δεχτεί την προσθήκη των «χαρακτηριστικών φύλου» τόσο στο άρ. 81Α για το έγκλημα με ρατσιστικά χαρακτηριστικά όσο και στο άρ. 361Α για την ποινικοποίηση των συσσιτίων και όλων των άλλων πράξεων (όπως αιμοδοσίες) οι οποίες αποκλείουν κάποιους με μοναδικό κριτήριο την καταγωγή, χρώμα, θρησκεία. Γιατί τέτοιες πράξεις αποτελούν έμπρακτη εκδήλωση και διαφήμιση  του ρατσισμού.
*  Η διάταξη για τις μωρομάνες, θέλω να σταθώ σε αυτήν. Το να μπορούν οι μωρομάνες να εκτίουν τις ποινές τους κατ’ οίκον ώστε να μη μεγαλώνουν τα παιδιά στις φυλακές είναι ένα αίτημα με ευρύτατη αποδοχή και βαθιά ανθρωπιστικό. Και καλωσορίζουμε ότι το Υπουργείο  αποδέχτηκε την πρότασή μας ώστε να αφορά τα παιδιά μέχρι οχτώ ετών. Και το καλούμε να διευρύνει το όριο της ποινής γι τις μωρομάνες, ώστε να περιλαμβάνει μέχρι και 15 έτη κάθειρξης, προκειμένου το μέτρο αυτό να έχει πρακτικά εφαρμογή. Αλλιώς, με την παρούσα διατύπωση της διάταξη το μέτρο ακυρώνεται στην πράξη: αυτή τη στιγμή αφορά μόνο δύο μάνες χωρίς μόνιμη κατοικία, επομένως καμία.  Άλλωστε, η απόφαση για την κατ’ οίκον έκτιση, περνάει από τη δικαστική κρίση, άρα έχει όλα τα εχέγγυα ώστε να μη γίνει κακή χρήση.
* Η κατάργηση του διαβόητου τυποκτόνου νόμου είναι  μια εξαιρετικά σημαντική διάταξη. Ο νόμος αυτός αποτελούσε βραχνά  και φόβητρο για τους δημοσιογράφους και την ελεύθερη άσκηση της δημοσιογραφίας, οδηγούσε σε φαινόμενα αυτολογοκρισίας, γι’ αυτό και η κατάργησή του αποτελούσε ισχυρό αίτημα όλου του δημοσιογραφικού κόσμου, αλλά και  διεθνών δημοσιογραφικών ενώσεων και οργανώσεων δικαιωμάτων του εξωτερικού. Χαιρόμαστε που δεχτήκατε  την πρότασή μας για συνεκδίκαση. Το νέο νομοθετικό πλαίσιο σταθμίζει τόσο το δικαίωμα προστασίας του ατόμου από προσβολές που γίνονται διά τύπου όσο και το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης και του θεσμικού ρόλου του Τύπου για τον έλεγχο των κακώς κειμένων και της εξουσίας.
***
Αναφέρω επιγραμματικά επίσης άλλες σημαντικές διατάξεις όπως:
*Η κατάργηση της υποχρεωτικής δωρεάς σε ΜΚΟ ως προϋπόθεση αναστολής ή απόλυσης ενός φυλακισμένου.
* Το ότι το «βραχιολάκι» επεκτείνεται πιλοτικά και σε κρατούμενες γυναίκες και υποδίκους στην περιοχή της Θεσσαλονίκης.
Επίσης, θέλω να επισημάνω την ανάγκη, στο πλαίσιο αυτού του νομοσχεδίου, να καταργηθεί η διάταξη του άρ. 347 ΠΚ περί ασέλγειας παρά φύση που έχει διαφορετικό όριο για άντρες από ό,τι για τις γυναίκες. Πρόκειται για απαρχαιωμένη διάταξη, την κατάργηση της οποίας έχουν προτείνει με απόφασή της η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου ήδη από το 2004 και η Επιτροπή Ανθρώπινων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ ήδη από το 2005, ενώ συνιστά πάγιο αίτημα τόσο της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας όσο και του συνόλου των οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα μας. Στιγματίζει ποινικά μια κατηγορία προσώπων και εμμέσως ποινικοποιεί την ομοφυλοφιλία. Αυτό το απομεινάρι από άλλες εποχές, πρέπει συνεπώς για λόγους συμβολικούς αλλά και πραγματικούς, να καταργηθεί μ αυτό το νομοσχέδιο.
***
 Κύριε υπουργέ, θα τελειώσω με κάτι που αισθάνομαι την ανάγκη να πω. Όχι ως εισηγήτρια, αλλά ως βουλευτής. Μια άποψη που αφορά το θέμα της γονικής μέριμνας και επιμέλειας παιδιών που ήδη υπάρχουν  σε γκέι οικογένειες. Γιατί υπάρχουν αυτές οι οικογένειες, τα παιδιά αυτά πρέπει να προστατευθούν, τώρα! Όπως προβλέπει η πρόταση του Συνηγόρου του πολίτη και η τροπολογία που κατέθεσε το ποτάμι και υποστηρίζει και το ΠΑΣΟΚ.
Τη στιγμή που μιλάμε, υπάρχουν αυτά τα παιδιά, και δεν αναγνωρίζονται και δεν προστατεύονται και μένουν αρρύθμιστα σημαντικά ζητήματα γύρω από τη ζωή τους, δεν μπορούμε να αφήσουμε το θέμα εκκρεμές. (Σκεφτείτε ένα ζευγάρι που έχει συνάψει σύμφωνο και ο ένας ή μία πεθαίνει. Είναι απάνθρωπο,  το παιδί να πάει σε κάποιον τυχόντα συγγενή [που ίσως δεν έχει καμιά σχέση με το παιδί και την οικογένεια], και όχι να το αναλάβει ο άλλος ή η άλλη σύντροφος, που το μεγάλωσαν μαζί. Και το ίδιο και στα ετερόφυλα ζευγάρια). Σας παρακαλώ, λοιπόν, να το αντιμετωπίσουμε σήμερα, και όχι στο μέλλον.