Ομιλία Φ. Βάκη στο νομοσχέδιο για τα πνευματικά δικαιώματα

Ομιλία της κοινοβουλευτικής εκπροσώπου του ΣΥΡΙΖΑ Φωτεινής Βάκη στην Ολομέλεια της Βουλής, κατά τη συζήτηση και ψήφιση του σχεδίου νόμου του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού «Συλλογική διαχείριση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων, χορήγηση πολυεδαφικών αδειών για επιγραμμικές χρήσεις μουσικών έργων και άλλα θέματα αρμοδιότητας Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού».

«Δεν το γνωρίζατε εσείς το διαρκές έγκλημα στην ΑΕΠΙ; Και τι κάνατε; Εκόντες άκοντες συνένοχοι στο φόνο; Πόντιοι Πιλάτοι που ένιπταν τας χείρας τους οχυρωμένοι πίσω από ένα παρωχημένο από την ήδη αλματώδη τεχνολογική εξέλιξη νομοθέτημα του 1993;».

«Δεν φτιάξαμε εμείς το απόστημα της ΑΕΠΙ και το απόστημα της ΑΕΠΙ δεν το σπάσατε εσείς τόσα χρόνια».

Ολόκληρη η ομιλία:

Να πω εκ προοιμίου ότι λυπάμαι πολύ για το προηγούμενο συμβάν στη Βουλή και θεωρώ ότι γι’ αυτό οι πολίτες αποστρέφονται πλέον, δυστυχώς, την πολιτική. Έχει τραυματιστεί ανεπανόρθωτα η σχέση και θα επιμείνω σε αυτό. Διότι, τέτοια δείγματα γραφής συνιστούν την απόλυτη ευτέλεια του δημόσιου λόγου και δεν είναι κοινοβουλευτική συμπεριφορά. Προχωρώ λοιπόν.

Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, θεωρώ ότι έγινε μια πολύ αξιόλογη συζήτηση στις Επιτροπές, ακούστηκαν πάρα πολλά επιχειρήματα. Βεβαίως ακούστηκαν και οι γνωστοί επικοινωνιακοί μαξιμαλισμοί από την μεριά της αντιπολίτευσης. Ακούσαμε για «τερατογενέσεις», για «τερατουργήματα», για «αμηχανία από τους βουλευτές της συμπολίτευσης σε αυτό το νομοσχέδιο», για μία «ομοβροντία» και έναν «καταιγισμό κριτικής» κ.λπ., κλπ. Τώρα για τις «τερατογενέσεις» σας ας μην μιλήσουμε, διότι πολλά «τέρατα» δημιουργήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια σε αυτόν τον τομέα. Δεν φτιάξαμε εμείς το απόστημα της ΑΕΠΙ και το απόστημα της ΑΕΠΙ δεν το σπάσατε εσείς τόσα χρόνια. Ήταν ένα έγκλημα που όλοι γνώριζαν και ουδείς ομιλούσε και έπρεπε να έρθει αυτή η κυβέρνηση και να σταλεί πόρισμα επί υπουργίας Νίκου Ξυδάκη και Αριστείδη Μπαλτά. Οπότε νομίζω ότι για τις «τερατογενέσεις» ευθύνονται άλλοι.

Και επειδή ακούσαμε εδώ μία νοσταλγική επίκληση του ονόματος του κ. Μπαλτά και του θαυμάσιου νομοσχεδίου, το οποίο τότε όλοι είχατε βιαστεί να κατακεραυνώσετε, ο κ. Μπαλτάς επίσης εξήγησε γιατί αποσύρθηκε. Διότι, κανείς δεν ήθελε να φτιαχτεί μια νέα ΑΕΠΙ στη θέση της ΑΕΠΙ. Κανείς δεν ήθελε να θέσει σε ομηρία, να κάνει πάλι δέσμιους τους δημιουργούς σε μία νέου τύπου ΑΕΠΙ. Διότι δεν ήθελε κανείς να επαναληφθεί ως τραγωδία και όχι ως φάρσα, η ιστορία του Μεγάρου Μουσικής και να επωμιστεί το Δημόσιο όλα αυτά τα χρέη. Βεβαίως, μίλησε και για το σκάνδαλο του Ταμείου Αλληλοβοήθειας –επειδή λέγαμε για «τερατογενέσεις»- για το οποίο ιδού πεδίον δόξης λαμπρόν, να διερευνηθεί και να καθαρίσει και αυτό το απόστημα.

Θεωρώ ότι ο σκοπός του υπό συζήτηση νομοσχεδίου είναι σαφής ήδη από το πρώτο του άρθρο, είναι η ρύθμιση της συλλογικής διαχείρισης δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων, με τη δημιουργία ενός προστατευτικού νομικού κελύφους. Ο μοναδικός γνώμονας νομοθέτησης – όπως ειπώθηκε και στις Επιτροπές- δεν είναι μόνον μία συμβατική υποχρέωση που έχουμε όσον αφορά την ενσωμάτωση της Κοινοτικής Οδηγίας. Αλλά, είναι κυρίως μία διάφανη, διαυγής και πρωτίστως μία δίκαιη και χρηστή διαχείριση των ποσών που εισπράττονται προκειμένου να αμειφθούν οι δημιουργοί καθώς και προκειμένου να μην αδικηθούν οι χρήστες. Γιατί έχουμε και αυτή τη διαμάχη μεταξύ δημιουργών και χρηστών. Ας βρεθεί επομένως ένα σημείο ισορροπίας. Αποπειράται μία ισορροπημένη λύση ενός γόρδιου δεσμού και των δύσκολων μέχρι τώρα -και ενίοτε σκοτεινών- σχέσεων χρηστών, δημιουργών και οργανισμών συλλογικής διαχείρισης, των ανεξάρτητων οντοτήτων διαχείρισης στους οποίους συγκαταλέγεται και η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα ΑΕΠΙ, όπως εύστοχα εχθές ο συνάδελφος τη χαρακτήρισε. Θα ήθελα να κάνω ειδική αναφορά σε αυτή. Και σε αυτό το πλαίσιο λοιπόν το νομοσχέδιο αυτό επιχειρεί μία θωράκιση ή ακριβέστερα, μία αυστηρή οριοθέτηση των αρμοδιοτήτων του οργανισμού πνευματικής ιδιοκτησίας, ο οποίος οφείλει να αδειοδοτεί και να ελέγχει τους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης και τις ανεξάρτητες οντότητες διαχείρισης.

Επιπλέον, πέραν της θεσμικής θωράκισης και της διασφάλισης της διαφάνειας, κάποια άρθρα του νομοσχεδίου εμφορούνται από ένα θετικό πνεύμα συμμετοχικότητας και δημοκρατίας. Αναβαθμίζεται για παράδειγμα η γενική συνέλευση των οργανισμών συλλογικής διαχείρισης, που θεωρείται πλέον το κυρίαρχο όργανο όσον αφορά τη λήψη αποφάσεων και στο οποίο μπορούν να μετάσχουν όλα τα μέλη του οργανισμού. Σημαντική είναι, στο άρθρο 9, και η δυνατότητα, που δίδεται και στις ανεξάρτητες οντότητες διαχείρισης με δεσπόζουσα θέση, θέσπισης γενικής συνέλευσης, καθώς επίσης και η συγκρότηση εποπτικού συμβουλίου. Χρειάζεται το εποπτικό συμβούλιο και έτσι θεραπεύεται και το κενό του προηγούμενου νόμου 2121/1993.

Το άρθρο 11 επιχειρεί να διαφυλάξει δικαιούχους από τυχόν κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης από οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης, ως προς την τακτική αμοιβή των δικαιούχων. Το άρθρο 19 (παράγραφος 2) θέτει ένα απώτατο χρονικό όριο, εντός του οποίου οι δικαιούχοι θα πρέπει να λαμβάνουν τα ποσά από τα δικαιώματά τους, ενώ στο άρθρο 22 (παράγραφος 8) ενισχύεται η διαφάνεια μέσω των ηλεκτρονικών συναλλαγών τραπεζών μεταξύ χρηστών και οργανισμών και επιτέλους μπαίνει ένα πλαφόν. Έχουμε πλέον 20% των δαπανών, από το 36%.

Δύο λόγια και ως προς το πνεύμα το νομοσχεδίου. Ας πάμε, λοιπόν, στο επίμαχο θέμα του επιτρόπου, με αφορμή τον αμαρτωλό βίο και την πολιτεία της ΑΕΠΙ και τη μεμπτή ηθική της γνωστής οικογένειας, που λυμαινόταν ανερυθρίαστα και συστηματικά τα δικαιώματα των δημιουργών και το δημόσιο συμφέρον. Το πόρισμα της εταιρείας των ορκωτών λογιστών -να ξαναθυμίσω επί υπουργίας Αριστείδη Μπαλτά, Νίκου Ξυδάκη εστάλησαν αυτοί οι λογιστές και διατάχθηκε ο έλεγχος – είναι καταπέλτης. Ακούσαμε για μισθούς 52 χιλιάδων ευρώ το μήνα, δημιουργούς στα αζήτητα, διότι από τα 21 εκατ. ευρώ που εισπράχθηκαν την προηγούμενη χρονιά βρέθηκαν μόλις 3 εκατ. ευρώ.

Τις πταίει, επομένως; Η παρουσία ορκωτών λογιστών και ο μετέπειτα ορισμός επιτρόπου; Αυτό φταίει ή η διασπάθιση των ποσών που προορίζονταν για τους δημιουργούς; Ένα διαχρονικό έγκλημα ήταν η ΑΕΠΙ, μυστικά και ψέματα καλά κρυμμένα κάτω από το χαλί, που όλοι γνώριζαν ή υποψιάζονταν, και μεταφράζονταν σε σκανδαλώδεις αμοιβές, σε εικονικές υπέρογκες αυξήσεις λειτουργικών εξόδων, σε εξωπραγματικές αμοιβές δικηγορικών γραφείων κ.λπ., κλπ. Διατυπώθηκε ο ισχυρισμός ότι η παρουσία του επιτρόπου θα επέφερε την τάξη και τη νομιμότητα αλλά θα υπήρχε ο κίνδυνος της μη πληρωμής των δημιουργών για ένα διάστημα. Κοιτάξτε, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Ο επίτροπος, ο οποίος δεν είναι τραπεζικός επίτροπος που θα μπει μέσα και θα επωμιστεί το Δημόσιο όπως έγινε με το Μέγαρο Μουσικής που φορτώσατε το ελληνικό Δημόσιο με 350 εκ. ευρώ και αυτό τότε με απόφαση του 2012. Έτσι, είτε κλείσει είτε δεν κλείσει το Μέγαρο, τα χρέη είναι εκεί να τα επωμίζεται ως εγγυητής το ελληνικό Δημόσιο. Δεν πρόκειται περί αυτού τώρα.

Ο επίτροπος τοποθετήθηκε για να διασωθούν οι δημιουργοί και να διασφαλιστεί η νομιμότητα, όχι για να τιμωρηθούν αυτοί που δεν φταίνε, οι αθώοι. Ο επίτροπος μπήκε με προσοχή, ακριβώς για να μην επωμιστεί τα υπέρογκα χρέη μιας οικογένειας το ίδιο το ελληνικό Δημόσιο. Ας σταματήσει λοιπόν επιτέλους – ας είμαστε ειλικρινείς- το προσφιλές στην αντιπολίτευση αφήγημα περί πτώχευσης των δημιουργών επειδή μπήκε μέσα ο επίτροπος. Οι δημιουργοί θα πτωχεύσουν και θα αδικούνται, όταν απουσιάζει το νομοθετικό πλαίσιο και οι θεσμικές δικλείδες ασφαλείας από την αδιαφάνεια, τη διασπάθιση των δικαιωμάτων τους, το έλλειμμα κανόνων και λογοδοσίας, την αυθαιρεσία, που ήταν οι προμετωπίδες μιας εταιρείας ανώνυμης που επέχει θέση ανεξάρτητης οντότητας διαχείρισης και έκανε συνεχώς κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης.

Εμείς δεν θέλουμε μία ΑΕΠΙ ακόμα, μολονότι είναι ευρωπαϊκή Οδηγία. Το στοίχημα είναι αν η ενσωμάτωση της Οδηγίας στο εθνικό μας δίκαιο θα γίνει κατά τρόπο, ούτως ώστε να εκλείψει άπαξ δια παντός η αδιαφάνεια, η διαφθορά και να δίδεται φωνή και δικαιώματα στους δημιουργούς. Και βεβαίως να μην αδικούνται και οι χρήστες.

Ακούστηκαν αντεγκλήσεις και μομφές περί καθυστέρησης του νομοσχεδίου, κραυγές περί ασύγγνωστης καθυστέρησης δεδομένου του μεγάλου σκανδάλου της ΑΕΠΙ. Ερωτώ, συνάδελφοι, καλόπιστα χωρίς καμία διάθεση αντιπολιτευτική: Δεν το γνωρίζατε εσείς το διαρκές έγκλημα; Και τι κάνατε; Εκόντες άκοντες συνένοχοι στο φόνο; Πόντιοι Πιλάτοι που ένιπταν τας χείρας τους οχυρωμένοι πίσω από ένα παρωχημένο από την ήδη αλματώδη τεχνολογική εξέλιξη νομοθέτημα του 1993; Το οποίο έχρηζε επικαιροποίησης, όπως και η ίδια η εννοιολόγηση του πνευματικού δικαιώματος, διότι είμαστε στην εποχή της πειρατείας και της ψηφιοποίησης και η γουτεμβέργιος εποχή παρήλθε ανεπιστρεπτί. Αδιαφάνεια, διαφθορά και συνακόλουθα κοινωνική αδικία, υπάρχει εκεί όπου απουσιάζει ένα νομικό και θεσμικό πλαίσιο. Ακόμη κι αν υπήρξε καθυστέρηση, τους λόγους της οποίας τους εξήγησε αναλυτικά ο κ. Μπαλτάς εχθές και σήμερα, είναι προτιμητέο ένα νομοσχέδιο καθυστερημένα παρά κανένα νομοσχέδιο. Καλύτερα να εισέλθει προς συζήτηση ένα νομοσχέδιο που σκοπεί στην προστασία των δικαιωμάτων των δημιουργών και των χρηστών, έστω με ατέλειες και τυχόν κενά, παρά η πλήρης απουσία κανόνων.

Ας το δούμε, εν πάση περιπτώσει, υπό το πρίσμα συνθέσεων, καλόπιστης διαβούλευσης. Διότι και η ατζέντα των πνευματικών δικαιωμάτων έχει κι αυτή διακρίσεις που πρέπει να εξαλείψουμε. Υπάρχουν τα λαμπερά αστέρια και οι άσημοι, πλην όχι ασήμαντοι, δημιουργοί οι οποίοι έχουν και αυτοί δικαίωμα στην αξιοπρέπεια και στη δημιουργία και δεν πρέπει να πνίγει και να μαραίνει το άχθος της επιβίωσης ή η μόνιμη αδικία του «έναντι» και του «βλέπουμε πότε θα πληρωθείς». Υπάρχουν, όμως και οι χρήστες, που είναι πολλών ταχυτήτων. Ας μπουν κανόνες, επομένως, μη αμφισβητήσιμοι. Δεν είναι του ιδίου μεγέθους το καφενείο στην παραμεθόριο με το κλαμπ της Μυκόνου.

Τελειώνω με την επίμαχη διάταξη που αφορά τις βιβλιοθήκες και επιτρέψτε μου έναν πιο προσωπικό τόνο, που υπαγορεύει και η πανεπιστημιακή μου ιδιότητα. Με επιστολή τους στον Πρωθυπουργό, πριν από δύο με τρεις ημέρες, εκδότες και συγγραφείς εκφράζουν την αγανάκτησή τους για διατάξεις που προστέθηκαν στο υπό ψήφιση νομοσχέδιο και αφορούν στον ορισμό της εύλογης αμοιβής, την οποία οφείλουν να καταβάλουν οι βιβλιοθήκες στους πνευματικούς δημιουργούς αλλά και το δικαίωμα για αναπαραγωγή αποσπασμάτων ή μέρους του έργου τους στην εκπαιδευτική διαδικασία. Μολονότι πολλοί από εμάς, άλλοι περισσότεροι και άλλοι λιγότερο, τους παροικούντες την εκπαιδευτική και την πανεπιστημιακή Ιερουσαλήμ, θα μπορούσαμε να αυξήσουμε και τα εισοδήματά μας ενδεχομένως, αν πληρωνόμαστε τις προαναφερθείσες αμοιβές, δεν είναι ούτε νόμιμο, με βάση το νομικό πλαίσιο τουλάχιστον του ν. 2121/1993, δεν είναι όμως και ηθικό για όσες και όσους ενστερνίζονται το δικαίωμα στη δημόσια και δωρεάν πρόσβαση στη γνώση. Πολλώ δε μάλλον, όταν την τελευταία διευκολύνει και η ψηφιακή εποχή που διανύουμε.

Η σχετική διάταξη του 1993 είναι ακριβώς αυτή: «Επιτρέπεται χωρίς την άδεια του δημιουργού και χωρίς αμοιβή η αναπαραγωγή άρθρων νομίμως δημοσιευμένων σε εφημερίδες ή σε περιοδικά, σύντομων αποσπασμάτων έργων, βιβλίων κ.λπ. για τη διδασκαλία ή τις εξετάσεις σε εκπαιδευτικό ίδρυμα στο μέτρο που δικαιολογείται από τον επιδιωκόμενο σκοπό». Και τούτη η διάταξη συνάδει απολύτως και με την κοινοτική Οδηγία κατά την οποία κράτη μέλη μπορούν να προβλέπουν εξαιρέσεις και ως προς την αμοιβή των συγγραφέων, εφόσον αυτές οι εξαιρέσεις γίνονται για την αναπαραγωγή που πραγματοποιείται από προσιτές στο κόστος βιβλιοθήκες σε εκπαιδευτικά ιδρύματα, μουσεία, αρχεία κ.α.

Κοιτάξτε, δεν γράφουμε βιβλία όσοι είμαστε στην εκπαίδευση, στο Πανεπιστήμιο, για το κέρδος. Γράφουμε βιβλία, κάνουμε έρευνα για να προσφέρουμε κάτι, για να καταθέσουμε τον πνευματικό μας οβολό. Αυτός είναι ο ρόλος μας και αυτό επιτάσσει το λειτούργημά μας. Στην εποχή μας, δυστυχώς, στην οβιδιακή αυτή μεταμόρφωση του high tech ψηφιοποιημένου καπιταλισμού, υπάρχει μία αντίφαση: Από τη μία βλέπουμε μία αλματώδη ανάπτυξη της τεχνολογίας που επιτρέπει η γνώση να συγκαταλέγεται στα κοινά, να υπάρχει πρόσβαση, και από την άλλη βλέπουμε φτωχές, πάμφτωχες ακαδημαϊκές δημόσιες βιβλιοθήκες, οι οποίες γίνονται αποθήκες βιβλίων, φυτοζωούν και φοιτητές μας που έχουν να διασφαλίσουν το άγχος της επιβίωσης, πολλώ δε μάλλον να αγοράσουν ένα βιβλίο. Ας τους δώσουμε, λοιπόν, το δικαίωμα και ας γκρεμίσουμε αυτά τα τείχη που τους έχουν υψώσει.