Άρθρο της βουλευτή Β΄ Πειραιά του ΣΥΡΙΖΑ στο αφιέρωμα της Νέας Σελίδας για την 44η επέτειο από τη Διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη 1974

Η Διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη 1974 φέρει τη σφραγίδα της ιστορικής συγκυρίας στην οποία γεννήθηκε, ενσωματώνοντας, αφενός, τις δύο βασικές πολιτικές διαιρετικές τομές του 20ου αιώνα, του εθνικού διχασμού 1915-22 και του ΕΑΜ τη δεκαετία ‘40 - δηλαδή τον αριστερό βενιζελισμό, και, αφετέρου, τα στοιχεία ενός κόσμου που άλλαζε με γρήγορους ρυθμούς, τόσο στην Ελλάδα, όσο και διεθνώς. Είναι ένα κείμενο όπου κυριαρχεί το στοιχείο της κίνησης έναντι της ακινησίας, αποτυπώνοντας όμως συγκεκριμένο κοινωνικό πρόσημο, μέσα και στόχους. Η Διακήρυξη* συμπυκνώνει την εξέλιξη των κεντρώων μαζών στους εθνικούς, δημοκρατικούς και κοινωνικούς αγώνες της δεκαετίας του ’60 από το φιλελευθερισμό προς το σοσιαλισμό, που γονιμοποιημένοι στο αγωνιστικό κλίμα της αντιδικτατορικής πάλης και της ριζοσπαστικής ατμόσφαιρας της περιόδου της Μεταπολίτευσης εκβάλλουν στην ίδρυση ενός κόμματος - κινήματος με τον όρο «σοσιαλιστικό» στον τίτλο. Το στοιχείο αυτό από μόνο του αποτελούσε τομή στην εξέλιξη του πολιτικού αγώνα στη χώρα, καθώς από το 1918 έως το 1974 η Αριστερά, με όρους μαζικούς και πολιτικο-οργανωτικούς, ήταν συνώνυμη του κομμουνιστικού κίνηματος, της παράδοσης των κομμάτων της Τρίτης Διεθνούς. Μια ιδιαιτερότητα της χώρας σε σχέση με τον ευρωπαϊκό χώρο.

Ο σοσιαλιστικός χώρος, η νέα Αριστερά, το ΠΑΣΟΚ ως θεωρία, αλλά και πράξη, όπως αποτυπώνεται στην ιδρυτική του διακήρυξη και σε σημαντικές κομματικές του αποφάσεις της πρώτης του δεκαετίας, συγκροτείται στη βάση τριών στοιχείων:

Ιδεολογικά, ως ένας χώρος που προέχει το στοιχείο του αντιιμπεριαλισμού και της εθνικοανεξαρτησιακής αναφοράς, συναρθρώνοντας τη νεομαρξιστική θεωρία με εθνικο-λαϊκές εμπειρίες και αντανακλώντας την κίνηση του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού ως κυρίαρχου-κυριαρχούμενου.

Πολιτικά, επιχειρεί να συγκροτήσει το μπλοκ των μη προνομιούχων σε ισότιμη παρατακτική, σχεσιακή και ταξική βάση - η περίφημη Εθνική Λαϊκή Ενότητα - αμφισβητώντας το σχήμα «η εργατική τάξη και οι σύμμαχοί της» ως ακατάλληλο για την κίνηση των κοινωνικών τάξεων στον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό με τις διευρυμένες μικροϊδιοκτητικές μορφές παραγωγής/ αυτοαπασχόλησης.

Πολιτικά και οργανωτικά - και χωρίς να είναι αντιφατικό αυτό με την στρατηγική της Ε.Λ.Ε. - εντάσσει στρώματα της μισθωτής εργασίας και της εργατικής τάξης, ακόμα και με τη στενή βιομηχανική έννοια, σε μεγέθη πολύ ανώτερα από τους οργανωμένους φορείς της Κομμουνιστικής Αριστεράς. Μια κίνηση που καταγράφει, αφενός, τον κύκλο σχετικά έντονης συγκέντρωσης - συγκεντροποίησης του κεφαλαίου και της παραγωγής στον δευτερογενή τομέα της οικονομίας την περίοδο 1961-1973 και, αφετέρου, την αδυναμία ή εχθρότητα που επέδειξαν τα σχήματα της παραδοσιακής ή ανανεωτικής Αριστεράς σε μορφές πάλης της εργατικής τάξης που αναδείχθηκαν την περίοδο 1974-1976.

Η Διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη, μαζί με τα κείμενα της αφετηριακής περιόδου του ΠΑΣΟΚ, συμπυκνώνει μια ερμηνεία της ιστορίας του πολιτικού αγώνα στη χώρα, μια θεωρία για τα πράγματα και ένα πολιτικό σχέδιο, εγγράφοντας το βάρος, που διαδραματίζουν στην εξέλιξη του εγχώριου κοινωνικού και πολιτικού αγώνα η διεθνοποιημένη δυναμική του καπιταλιστικού συστήματος και η διαδικασία εσωτερίκευσής της. Ήταν, δηλαδή, μια αναλυτικά παγκοσμιοποιημένη οπτική μια 15ετία πριν γίνει διάσημος ο όρος, σε μια εποχή «σχέσεων σιδήρου» στις διεθνείς σχέσεις, βαθύτατα επηρεασμένη από τα νεομαρξιστικά σχήματα μητρόπολης – περιφέρειας, θεωρίας της εξάρτησης, από διανοουμένους παγκόσμιας εμβέλειας, όπως ο Σαμίρ Αμίν και ο μαθητής του, ο δικός μας Κώστας Βεργόπουλος, που καιοι δύο έφυγαν πρόσφατα.

Ο αγώνας για Εθνική Ανεξαρτησία-Λαϊκή Κυριαρχία-Κοινωνική Απελευθέρωση-Δημοκρατική Διαδικασία, όπως ήταν το ιδρυτικό τετράπτυχο του ΠΑΣΟΚ και καταγράφεται στη Διακήρυξη, με τη μορφή του συγκεκριμένου πολιτικού φορέα ηττήθηκε ιστορικά. Η σταδιακή αναίρεση θεμελιωδών στοιχείων της ταυτότητάς του, η ραγδαία κρατικοποίηση - ενσωμάτωση σε ένα σύστημα που επεδίωκε να αλλάξει, και, ακολούθως - αρχικά στην πράξη και στη συνέχεια και στη θεωρία - η υιοθέτηση των σχημάτων του εκσυγχρονισμού έναντι της θεωρίας της εξάρτησης, στην οποία εντασσόταν και η Διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβη, αντανακλούσαν τη συντηρητικοποίηση του ΠΑΣΟΚ, αποτυπώνοντας το σταδιακό μεταμορφισμό του, που τελικά συνέβαλε καθοριστικά στη μνημονιακή υπαγωγή της χώρας και τη ραγδαία συρρίκνωση του συγκεκριμένου κομματικού σχηματισμού.

Η Διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη, ένα εξαιρετικής αναλυτικής επάρκειας κείμενο, που αποτέλεσε την αφετηρία για μια διαδρομή που επέφερε μείζονες δημοκρατικές και κοινωνικές κατακτήσεις, διατηρεί την επικαιρότητά της στις σύγχρονες συνθήκες, αποτελώντας ένα πολύ σημαντικό κεφάλαιο στην ιστορική διαδρομή της δημοκρατικής παράταξης της Αριστεράς, αλλά και ένα δικαιωμένο, εν πολλοίς, εργαλείο ανάλυσης της εγχώριας, περιφερειακής και παγκόσμιας πολιτικοοικονομικής εξέλιξης, με πρόσφατο ορόσημο το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό κραχ του 2008, την ευρωπαϊκή κρίση της ΟΝΕ και τις επακόλουθες νεοαποικιακές - μνημονιακές διευθετήσεις εναντίον των χωρών της περιφέρειας της ΟΝΕ, όπως είναι η πατρίδα μας.

Στην Ελλάδα, οι πολίτες που ανιδιοτελώς υπηρέτησαν τις αρχές και τους στόχους της 3ης Σεπτέμβρη ‘74, οι κοινωνικές δυνάμεις της εργασίας και της δημιουργίας, που στρατεύθηκαν στη συγκεκριμένη εκδοχή της σοσιαλιστικής Αριστεράς, μαζικοποιούν από το 2010 και μετά τον κοινωνικό και πολιτικό συνασπισμό των δυνάμεων που συγκροτούν από κοινού τον κορμό του διευρυμένου ΣΥΡΙΖΑ. Και ακόμη αγωνίζονται για μια δημοκρατική και κοινωνική προοπτική στη μεταμνημονιακή εποχή. Εναπόκειται από καιρό στον πολιτικό φορέα η ευθύνη να συνθέσει τις διαφορετικές ιδεολογικές προελεύσεις και ευαισθησίες των κοινωνικών δυνάμεων που διαχρονικά, και σήμερα, συγκροτούν τη δημοκρατική παράταξη της Αριστεράς. Για την πρόοδο του τόπου, υπέρ των πολλών.

 * Για μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση της Διακήρυξης της 3ης του Σεπτέμβη και της συνολικής εξέλιξης του ΠΑΣΟΚ, βλ. Ασημακόπουλος Β., _Πρώτη Φορά Αριστερά. Αντιθέσεις, αντιφάσεις, εσωτερικές συγκρούσεις στο ΠΑΣΟΚ την περίοδο 1974-1990 και οι βάσεις του πολιτικού μεταμορφισμού του_, εκδ. A.P. Publications, 2017.