Η αναθεώρηση του Συντάγματος, πέραν του γεγονότος ότι γίνεται σε μια ιστορική συγκυρία όπου έχει συναντηθεί η Αριστερά και η Δημοκρατία, χρονικά συμπίπτει με την επιστροφή της χώρας στην κανονικότητα και στην πλήρη ανάκτηση της κυριαρχίας της, μετά από μια κρίσιμη περίοδο που πέρασε, η οποία περιόρισε τις θεσμικές της δυνατότητες.

Πέρα από όλα αυτά, όμως, η συζήτηση διεξάγεται σε μια ιδιαίτερη κρίσιμη περίοδο για την Ευρώπη, όπου συγκρούονται δύο απόψεις: οι εθνικιστικές λαϊκίστικες και η δική μας άποψη για μια Ευρώπη της κοινωνικής συνοχής, των ελευθεριών, των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες η αναθεώρηση του Συντάγματος αποτελεί δημοκρατικό και προοδευτικό στοίχημα, ιστορική ευκαιρία, προκειμένου να χτίσουμε τους θεσμούς εκείνους που δίνουν φωνή και δύναμη απόφασης στους πολλούς. Η πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ έχει δύο αιχμές: πρώτον, την ουσιαστική ευρυθμία του δημοκρατικού πολιτεύματος και δεύτερον, την ενίσχυση και την εμβάθυνση των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων.

Στο πρώτο αυτό κομμάτι επιχειρούμε να ολοκληρώσουμε μια προσπάθεια θεσμικών παρεμβάσεων που εκκινήσαμε ήδη από το 2015. Παραδείγματα υπάρχουν πολλά: η ψήφιση της απλής αναλογικής ως εκλογικού συστήματος στις βουλευτικές αλλά και στις αυτοδιοικητικές εκλογές, η κατάργηση της πολιτικής επιστράτευσης των απεργών, η αποκατάσταση των συλλογικών διαπραγματεύσεων, αλλά και νομοθετήματα διεύρυνσης των ελευθεριών και η κατοχύρωση νέων κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων, κάνοντας βήματα προς την κατεύθυνση της πραγματικής ισότητας των πολλών, ανεξαρτήτως φύλου, φυλής, χρώματος ή σεξουαλικού προσανατολισμού.

Η αναθεώρηση του Συντάγματος, όμως, δύναται να προωθήσει περαιτέρω ώριμες και αναγκαίες προοδευτικές τομές για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των πολιτών στο πολιτικό μας σύστημα ως απάντηση στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η Δημοκρατία και το κοινοβουλευτικό σύστημα. Αυτό μπορεί να γίνει μέσω θεσμών άμεσης δημοκρατίας, συμπληρωματικούς και όχι ανταγωνιστικούς προς την αντιπροσωπευτική δημοκρατία, που να δίνουν στον λαό τη δυνατότητα να έχει λόγο, όχι μόνο στις εκλογές, αλλά κάθε φορά που χρειάζεται η ενεργητική παρέμβασή του. Δεύτερον, να αποτελεί ο λαός αποτελεσματικότερο αντίβαρο σε προσπάθειες που πιθανόν να γίνουν, προκειμένου να ανατραπεί η δημοκρατική ισορροπία του πολιτεύματος.

Στο πλαίσιο αυτό προτείνουμε την καθιέρωση παγίως αναλογικού εκλογικού συστήματος, αλλά και την ταυτόχρονη καθιέρωση της εποικοδομητικής ψήφου δυσπιστίας που αποτελεί θεσμό σύμφωνα με τον οποίο πρόταση δυσπιστίας δεν μπορεί να γίνει δεκτή από το Κοινοβούλιο, παρά μόνο υπό την προϋπόθεση ότι υπερψηφίζεται ταυτόχρονα και νέος Πρωθυπουργός. Και τούτο φυσικά δεν δημιουργεί μόνο συνθήκες πολιτικής σταθερότητας, αλλά δημιουργεί και τους όρους εκείνους για τετραετείς πολιτικούς κύκλους, πέρα και έξω από τακτικισμούς και σχεδιασμούς εξωθεσμικών πολιτικών κέντρων.

Στα ίδια πλαίσια εντάσσεται και η πρόταση που αποτρέπει τη διάλυση του Κοινοβουλίου με αφορμή την αδυναμία εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας με αυξημένη πλειοψηφία από το Κοινοβούλιο, καθώς και η πρόταση για την υποχρέωση ο Πρωθυπουργός να είναι απαραιτήτως αιρετός από τον ελληνικό λαό, δηλαδή να είναι εκλεγμένος Βουλευτής. Είναι μια πρόταση που λαμβάνει υπόψη της την πολιτική εμπειρία που αντλήσαμε στα χρόνια της κρίσης.

Άλλο ένα μέτρο που αφορά την αρχιτεκτονική των θεσμών είναι και η υποχρέωση οι νέες ανεξάρτητες αρχές, εφόσον υπάρξουν, να ιδρύονται μόνο με αυξημένη πλειοψηφία των τριών πέμπτων του όλου αριθμού των Βουλευτών. Εάν η ενίσχυση, όμως, του Κοινοβουλίου και της εκλεγμένης κυβέρνησης αποτελεί τον ένα πόλο της πρότασής μας, η ενίσχυση της λαϊκής παρέμβασης αποτελεί τον άλλον. Γιατί ο λαός αποτελεί για εμάς τη βασική εγγύηση τήρησης της δημοκρατικής αρχής. Γι’ αυτό προτείνουμε την κατοχύρωση του δικαιώματος για διενέργεια δημοψηφίσματος με λαϊκή πρωτοβουλία, είτε για κρίσιμα εθνικά θέματα, είτε για ψηφισμένα νομοσχέδια που επιθυμεί ο λαός να ανατρέψει, αλλά και τη θεσμοθέτηση λαϊκής νομοθετικής πρωτοβουλίας.

Επίσης, προτείνεται για διεθνείς συνθήκες ή συμφωνίες που προβλέπουν μεταβίβαση κυριαρχικών αρμοδιοτήτων του κράτους, αυτές υποχρεωτικά να ακυρώνονται με δημοψήφισμα. Είναι, δηλαδή, μέτρα που φέρνουν τον λαό αλλά και την πολιτική, τον διάλογο, τη διαφωνία, την αντιπαράθεση πολιτικών σχεδίων στο προσκήνιο. Όμως, το Σύνταγμα δεν πρέπει να υπηρετεί μόνο το κράτος δικαίου, αλλά πρέπει να υπηρετεί και το κοινωνικό κράτος δικαίου και να συμπληρώνει τη δημοκρατική αρχή αρμονικά με τις δύο αυτές θεμελιώδεις αρχές του πολιτεύματος. Πρέπει να αντιμετωπιστεί η επίθεση στα κοινωνικά δικαιώματα, η οποία, ιδιαίτερα τα χρόνια των μνημονίων -αλλά και πριν από αυτά- ήταν ταυτισμένη με τον νεοφιλελευθερισμό. Πρέπει να αναστραφεί η απαξίωση του δικαιώματος στην εργασία, η απορρύθμιση της αγοράς εργασίας, η αποδυνάμωση της προστασίας των κοινών αγαθών, η συνταγματική αφωνία για κρίσιμα πεδία του κοινωνικού κράτους.

Από την πλευρά μας είχαμε διακηρύξει τη βούλησή μας για ένα Σύνταγμα που θα προστατεύει τα δημόσια αγαθά, όπως το νερό και η ηλεκτρική ενέργεια, από την επέλαση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, που θα κατοχυρώνει εμφατικά την προστασία της εργασίας και των εργαζομένων, που θα αναγνωρίζει την αποκλειστική αρμοδιότητα των κοινωνικών εταίρων για να ορίζουν τον κατώτατο μισθό και θα ενισχύει τις κρατικές εγγυήσεις για καθολική πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας για όλους τους πολίτες, που θα κατοχυρώνει συνταγματικά την κρατική εγγύηση ενός αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης για όλους.

Βεβαίως, αγαπητοί συνάδελφοι, όλες αυτές οι προτάσεις αντανακλούν τις δικές μας ιδεολογικές επιλογές, αλλά εκτιμούμε πως είναι και θέσεις που ανταποκρίνονται στις πραγματικές ανάγκες και τις αγωνίες της ελληνικής κοινωνίας και ως εκ τούτου μπορούν να βρουν ευήκοα ώτα σε μια τόσο εμβληματική διαδικασία, όπως είναι η διαδικασία αναθεώρησης του Συντάγματος.