Η αφετηρία της σημερινής κρίσης μπορεί να ανιχνευθεί στη μακρινή δεκαετία του 70`, μία δεκαετία που το Κεϋνσιανό μοντέλο ως ενεργή οικονομική πολιτική έβρισκε όρια και η χρυσή περίοδος (golden age) έφθανε στο τέλος της.

Ο νεοφιλελευθερισμός σταδιακά θα έπαιρνε τα σκήπτρα ως κυρίαρχη οικονομική αντίληψη με δύο αλληλοτροφοδοτούμενους άξονες, από τη μία ως αποκατάσταση της ταξικής ισχύος των από πάνω, μέσω του μετασχηματισμού κράτους και θεσμών και από την άλλη ως μία περίοδος εκτεταμένης οικονομικής συσσώρευσης.

Η επικράτησή του όμως δε συντελέστηκε την περίοδο εκείνη. Γιατί η πολιτική εκτός από χώρο, χρειάζεται και χρόνο. Η απαξίωση του δημόσιου τομέα, η διάλυση του κοινωνικού κράτους είναι μία διαδικασία βαθιά πολιτική. Όπως έλεγε η Μ. Θάτσερ, «η οικονομία είναι η μέθοδος.. ο στόχος είναι να αλλάξουμε την ψυχή και την καρδιά των ανθρώπων».

Αυτή η περίοδος, από τη δεκαετία του 70` μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 00`,  χαρακτηρίστηκε από υποχώρηση της Αριστεράς, των συνδικάτων, των κινημάτων. Συγχρόνως, και σχεδόν αθόρυβα, ο νεοφιλελευθερισμός καλλιεργούσε το δρόμο της δικής του επικράτησης.

Η κρίση του 2008 αποτέλεσε ευκαιρία για το κεφάλαιο, μία ευκαιρία βασισμένη σε όλο το προηγούμενο διάστημα. Υπήρξε όμως ταυτόχρονα ευκαιρία και για την Αριστερά, να επανέλθει δυναμικά στο προσκήνιο. Η Ελλάδα υπήρξε μάλλον ένα από τα κομβικότερα σημεία σε αυτή τη διαδικασία, αφενός σαν εργαστήρι για τις πιο ακραίες πολιτικές, αφετέρου ως μία χώρα που θα αναδείκνυε, για πρώτη φορά στην ευρωπαϊκή ιστορία, ένα κόμμα της Αριστεράς στην κυβέρνηση.

Ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α. τα προηγούμενα χρόνια ήταν παρών σε κάθε κινηματικό ραντεβού ,απο τον πιο μικρό,μέχρι τον πιο μεγάλο αγώνα. Διαδραμάτισε κρίσιμο ρόλο στο κίνημα των πλατειών και συμμετείχε ενεργά στις δομές αλληλεγγύης. Αξιοποιώντας την κατάρρευση των πάλαι ποτέ ``κομμάτων εξουσίας`` του δικομματισμού, αλλά και το αίτημα για αριστερή διακυβέρνηση, αναδείχθηκε σε αξιωματική αντιπολίτευση το 2012 και σε κυβέρνηση τον Ιανουάριο του 2015.

Η κυβέρνηση ΣΥ.ΡΙΖ.Α. πέτυχε εξαρχής να μεταφέρει τη συζήτηση από τα κλειστά κλιμάκια των τεχνοκρατών στις πολιτικές ηγεσίες της Ευρώπης. Το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης, παρότι μεταβατικού χαρακτήρα, μορφοποιούσε μία ριζοσπαστική απάντηση απέναντι στις νεοφιλελεύθερες ελίτ.

Πολύ γρήγορα ωστόσο, ήδη από το Φεβρουάριο, έγινε σαφές πως η εφαρμογή ενός εναλλακτικού προγράμματος δε θα ήταν καθόλου εύκολη. Η οικονομική ασφυξία που επιχείρησαν και εν τέλει κατάφεραν να επιβάλουν οι αντίπαλοι τους επόμενους μήνες, σε συνδυασμό με τα λάθη της κυβέρνησης (καθυστέρηση και ατολμία στην εφαρμογή μέτρων, υποτίμηση της λειτουργίας του κρατικού μηχανισμού, επιλογή λάθος προσώπων σε καίριες θέσεις) προκάλεσαν μία αδιέξοδη κατάσταση.

Η τεράστια όξυνση των αντιθέσεων οδήγησε στην προκήρυξη και διεξαγωγή του δημοψηφίσματος της 5ης Ιουλίου. Το δημοψήφισμα αποτέλεσε τομή, όχι απλώς για την αναβάθμιση της διαπραγματευτικής θέσης που οδήγησε το ΟΧΙ, αλλά κυρίως επειδή κινητοποίησε τη μαζική συμμετοχή του κόσμου και επέτρεψε την είσοδο του λαϊκού παράγοντα στο προσκήνιο. Η τομή αυτή είναι και θα είναι πάντα ζητούμενο για την μετέπειτα πορεία μας.

Παρά την ξεκάθαρη απόρριψη του πακέτου Γιούνκερ, οι δανειστές έδειξαν το πιο σκληρό τους πρόσωπο, δε σεβάστηκαν την ετυμηγορία του ελληνικού λαού και δημιούργησαν συνθήκες ακόμη μεγαλύτερης οικονομικής ασφυξίας, αναγκάζοντας την ελληνική κυβέρνηση να υπογράψει τη συμφωνία-μνημόνιο της 12ης Ιουλίου.

Η υπογραφή του μνημονίου λοιπόν υπήρξε αποτέλεσμα ενός στυγνού εκβιασμού εκ μέρους των δανειστών και ενός τακτικού συμβιβασμού της κυβέρνησης, με βασικές αιτίες το συντριπτικά αρνητικό συσχετισμό δύναμης σε ευρωπαϊκο επίπεδο, την πίεση του εγχώριου καπιταλισμού και βέβαια τα δικά της κυβερνητικά λάθη. Το μνημόνιο επομένως είναι ένα σύνολο δεσμεύσεων που εφαρμόζει, επειδή ακριβώς το σχέδιό της ηττήθηκε ένα χρόνο πρίν. Σε καμία απολύτως περίπτωση δε συνιστά πρόγραμμά της και αυτή η θέση έχει δύο αλληλοσυμπληρούμενες όψεις.

Από τη μία, το μνημόνιο δεν είναι απλώς ένα κομμάτι χαρτί με επαχθή μέτρα, που επιβάλλονται στην ελληνική πραγματικότητα με μία ιδιότυπη μέθοδο αντιγραφής -  επικόλλησης. Είναι ένα μείγμα νεοφιλελεύθερης πολιτικής που συμπυκνώνει έναν ορισμένο, αρνητικό για την Αριστερά, συσχετισμό ισχύος. Καθήκον της Αριστεράς είναι συνεπώς να αμβλύνει αυτό το συσχετισμό και να τον αντιστρέψει προς τη δική της κατεύθυνση. Αυτό διότι δεν πρέπει να αντιλαμβανόμαστε την πολιτική ως μία φωτογραφία στο χρόνο που καθορίζει όλη τη μετέπειτα εξέλιξη, αλλά ως ταινία που το τέλος εξαρτάται από τους πρωταγωνιστές. Τί σημαίνει αυτό πρακτικά; Κάθε όρος του μνημονίου, κάθε του δέσμευση, κάθε του παράγραφος αποτελεί πεδίο για επαναδιαπραγμάτευση και για νέες μάχες. Ένας τέτοιος αγώνας, ενώ πολλές φορές μοιάζει δύσκολος, οδηγεί και σε νίκες (ας θυμηθούμε την περίπτωση του ΦΠΑ 23% στην ιδιωτική εκπαίδευση που, παρότι μνημονιακή δέσμευση, δεν προχώρησε, χάρη στη μάχη που δόθηκε εκ νέου, ή την περίπτωση του ΑΔΜΗΕ, η ιδιωτικοποίηση του οποίου τελικά αποφεύχθηκε, παρά την αρχική πρόβλεψη της συμφωνίας).

Από την άλλη, υπάρχει και η αντίστροφη όψη που αποδεικνύει ότι το μνηνόνιο δεν είναι πρόγραμμα της κυβέρνησης. Τον τελευταίο χρόνο έχουν γίνει θετικά βήματα σε τομείς που η συμφωνία δεν αγγίζει καθόλου. Ενδεικτικά, η καθιέρωση της απλής αναλογικής, η παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης στους ανασφάλιστους, το παράλληλο πρόγραμμα, η επέκταση του συμφώνου  συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια κ.λπ. είναι νομοθετικές παρεμβάσεις με εμφανή ταξικό χαρακτήρα, που δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του μνημονίου.

Ποιός είναι ο ρόλος του κόμματος εδώ; Καταρχήν, να κάνει κτήμα όλων ανεξαιρέτως των μελών και των υποστηρικτών του ότι το μνημόνιο δεν είναι πρόγραμμα της Αριστεράς και να υπενθυμίζει αυτή τη θέση στην κυβέρνηση με κάθε ευκαιρία και σε όλους τους τόνους. Κατά δεύτερον, το κόμμα οφείλει να ωθεί συνεχώς την κυβέρνηση σε νέες μάχες, σε νέα διαπραγμάτευση κάθε μνημονιακής δέσμευσης, ακόμη και αν η αποτροπή της φαντάζει κάποτε δυσχερής. Κατά τρίτον, το κόμμα πρέπει να πιέζει για άμεση λήψη πρωτοβουλιών με ταξικό αριστερό πρόσημο στα ζητήματα που δεν υπάγονται στις ρυθμίσεις του μνημονίου, ιδίως όταν η κυβέρνηση δεν τολμά ή καθυστερεί (λ.χ. ανθρώπινα δικαιώματα, κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία,μαύρη-ανασφάλιστη εργασία).

Μόνο όταν κάνει τα παραπάνω, υποστηρίζοντάς τα με σοβαρές επεξεργασίες και εξειδικευμένες προτάσεις, μπορεί να πει κανείς ότι ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις ενός αριστερού κόμματος που πράγματι συνδράμει την υπόθεση της Αριστερής κυβέρνησης. Διότι διαχειριστές του μνημονίου υπάρχουν φυσικά πολλοί. Αυτό που αναζητά τώρα η κοινωνία είναι ανατροπή της μνημονιακής πραγματικότητας και αναβίωση των κεκτημένων που έχουν χαθεί στα χρόνια της κρίσης.

Η κυβέρνηση για την Αριστερά δεν αποτελεί αυτοσκοπός. Προσφέρει όμως εργαλεία και δυνατότητες για την επίτευξη των στόχων της και για την αποτελεσματική υπεράσπιση των συμφερόντων και των αναγκών όσων επιθυμεί να εκπροσωπήσει, δηλαδή του κόσμου της εργασίας, της νεολαίας και των ασθενέστερων τάξεων. Ταυτόχρονα, το όπλο της διακυβέρνησης αποστερεί από τον αντίπαλο δυνατότητες και παρέχει στην Αριστερά χώρο και χρόνο, προκειμένου να αναβαθμίσει τη θέση της στην έκβαση της ταξικής πάλης και να μάχεται με πιο προνομιακούς όρους. Από την άλλη, η διακυβέρνηση ως συνθήκη δε λειτουργεί σε ουδέτερο χώρο, άλλα σε ένα κάδρο με συγκεκριμένες αντιλήψεις, με συχνά εχθρικούς θεσμούς ή μη συνεργάσιμους κρατικούς μηχανισμούς και με  ένα συσχετισμό δύναμης που έχει κληροδοτηθεί από την πρότερη κατάσταση.

Άρα, η αριστερή κυβερνησιμότητα έχει δυνατότητες και όρια. Σε αυτό το πλαίσιο διαχείρισης του αστικού κράτους, υπό μια συνθήκη οξυμένης νεοφιλελεύθερης επίθεσης και σε ένα περιβάλλον υπό επιτήρηση και επιτροπεία, η κυβέρνηση του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. καλείται να εκτιμήσει τις δυνάμεις της, να τις επεκτείνει και να υπερβεί τα παραπάνω όρια, μέσα από συνεχείς διαπραγματεύσεις και συνεχείς συγκρούσεις σε κάθε πεδίο του επιστητού.

Κυρίως, η κυβέρνηση οφείλει να μετασχηματίσει το κράτος, εμβαθύνοντας τη δημοκρατία σε κάθε πτυχή και απονεκρώνοντας εκείνους του αστικούς θεσμούς και τις δομές που θέτουν εμπόδια στη υλοποίηση του σχεδίου της. Πρέπει με άλλα λόγια να κάνει το κράτος διαπερατό στη λαϊκή διαθεσιμότητα και να μεταφέρει εξουσία, πόρους και ισχύ προς τα κάτω, σε αυτούς που προσπαθεί να εκπροσωπήσει.

Ο στόχος του αστικού μπλοκ είναι είτε να ανατρέψει, είτε να ενσωματώσει τη κυβέρνηση. Για να αποφύγει αυτούς του δύο κινδύνους και να μην ολισθήσει στον κυβερνητισμό, ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α. δεν πρέπει να αντικαταστήσει την τακτική από τη στρατηγική . Επιπρόσθετα πρέπει να επέμβει στο κοινωνικό πεδίο, οικοδομώντας σχέσεις εμπιστοσύνης με τον κόσμο. Το κόμμα πρέπει να είναι πάντα ένα βήμα μπροστά από την κυβέρνηση, να παράγει πολιτική και παράλληλα να έχει μονίμως το βλέμμα του στραμμένο στην κοινωνία, σε όλους τους χώρους που αφήνει τα σημάδια της η ταξική σύγκρουση.

* Ο Προκόπης Κοσμόπουλος είναι στη νεολαία ΣΥΡΙΖΑ ΟΜ Ν.Ιωνίας, ο Κώστας Πανταζής στη νεολαία ΣΥΡΙΖΑ ΟΜ Αμαρουσίου και ο Κώστας Τσουκαλής στη νεολαία ΣΥΡΙΖΑ ΟΜ Ν.Ιωνίας